زنجرک خرما

زنجرک خرمـا و روش خسـارت آن

زنجرک خرمـا آفتی است مکـنده و از راسته جوربـالان که دارای سه مرحله مختلف زیستی تخم، پوره ( با سنسن مختلف ) و حشره کامل است.

تخم های این آفت بیضی شکل به طول 5/0 تا 8/0 میلی متر و پهنای آن 1/0 تا 13/0 میلی متر است. در قسمت جلـوی تخم کمی برآمده و عقب آن باریک تر است. رنگ تخم کمی برآمده و عقـب آن باریک تر است. رنگ تخم هـا در ابتـدا سبز روشن و سپس به رنگ زرد تغییر می کند. طول بدون پوره در سنین مختلف متفاوت است.

زنجرک خرمـا در ایران دارای دو نسل بهاره و پاییزه است. حشره ماده نسل بهـاره در پـاییز روی برگچه ها، در موازی رگبـرگ هـا و تانتهای برگچه و محل اتصال به محور برگ و روی محور برگ تخم گزاری می کند. هر حشـره ماده به طور متوسط 100 عـدد تخم می گذارد. حـشره ماده با تخم ریز اره مـانند خود، سوراخ کوچکی در بافت برگ ها ایجـاد می کند و یک تخـم در آن قرار می دهد، به طـوری که قسمت بالایی تخم از سطـح رویی برگچه هـاست و در همگـام طغیـان آفت، تخم ریزی آفت برروی هر اندام سبز گیـاه صورت می گیرد. تخم ریزی روی میوه تـا کنون دیده نشـده است. زنجرک برای تخم ریزی، همیشه برگ های سبـز و شاداب خرمـا را که در معرض تـابش شدید نور خورشید نبـاشند. انتخاب می کند. این آفت در زمستـان به صورت تخم، زمستـان گذرانی کرده و در هوای بسیـار گرم تـابستان نیز تابستـان گذرانی می کند. در جنوب ایران خروج پوره های این حشره از تخم زمستـانه از نیمه دوم اینفند ماه شروع می شود و تا اوایل خرداد ماه سال بعد ادامه پیدا می کند. دوره رشد پوره ها حدود 45 روز طول می کشد.

طـرز خسارت این آفتبدین ترتیب است که جمعیت بـال دار زنجرک و پوره های آن به وسیـله خرطوم خود ششیره برگ ها را می مکد و به علت سوراخ ایجـاد شده ذر برگ، شیره شیرین و چشبناکی ترشح می کنند. در نخیلات مورد حمله، سطح رویی و زیرین برگ و گاهی میوه خرما آلوده به فضولات زنجرک شده و چسبناک می شود. به همین دلیل، نام ایم آفت را در جنوب ایران شیره یا عسلک می نامند. در درختان مبتلا به آفت، برگچه ها تدریجـا خشکیده، میوه ها چروکیده، رنگ پریده و لاغر و کم شهد می شوند. این قبیـل میوه ها در بازار خریداری ندارد. خسـارت غیر مستقیم این آفت به صورت ترشحات شیره و به دنبال آن رشد قـارچ های فومـاژین است و خسارت مستقیم آن به صورت ضعف درخت به علت از دست دادن شیره پرورده گیاه است. گاهی خرماهای موجود بر روی درخت، غیر قابل مصرف و برداشت می شود.

عـوامل طغیـانی شدن آفت زنجـرک خرمـا

1- نحوه داشت خرمـا و نبود عملیات منـاسب به باغی درختـان خرمـا ( در روش های کشت متراکم، انبوهی نخل ها باعث ایجاد سـایه و افزایش رطوبت محیط می شود. تراکم کشت، بـاعث بالا رفتن رطوبت نسبی در بـاغ و فـراهم شدن شرایط بهینه برای تکثیر این آفت است.

2- هرس نکردن برگ های پایین نخیلات در زمان مناسب

3- استفاده بی رویه از سموم شیمیایی توسط کشاورزان منطقه

4- مقاومت زنجرک به بعضی از سموم

5- استفاده از سموم نا مناسب

6- استفاده از روش های نا مناسب سمپاشی

7- نرسیدن سم به آفت

8- از بین رفتن دشمنان طبیعی آفت و همچنین زمستان های گرم

روش های مبارزه

روش مبارزه به این افت به صورت مستقل یا تلفیق چند روش زیر امکان پذیر است:

1 – رعایت فاصله مناسب درختان در نخلستان

2 – هرس نخل: هرس برگ های نخلستان در فصل زمستان باعث کاه تراکم تخم این آفت می شود.

3 – مبارزه به موقع و موثر با زنجرک های موجود بر روی پاجوش ها

4- مدیریت صحیح و رعایت بهداشت باغ

5- استفاده از تله های چسب دار زرد رنگ: بهترین محل نصب نوار های زرد رنگ برای جلب زنجرک خرما، تنه نخل و زیر تاج درخت است که کمترین فاصله تا برگ های درخت را داراست. تحقیقـات نشان داده است که این روش منـاسب ترین روش است.

6- استفاده از کودهای مناسب ( ترکیب گوگردی دام)

7- مبارزه فراگیر و همگانی علیه آفت

8- استفاده از سموم مناسب و توصیه شده در زمان مناسب

9- کاربرد سمپاش های مناسب

10- به کار گیری افراد مجرب و کارآموده در امر مبارزه شیمیایی

11- مبارزه بیولوژیکی: پارازیتوئید تخم و کفشدوزک های شکارگر از مهمترین دشمنان طبیعی این آفت هستند.

در حـال حاضر متداول متداول ترین شیوه مبـارزه با آفت، روش شیمیـایی است. در بیش از 15 هزار هکتـار نخلستان های کشور از روش مبارزه شیمیـایی استفاده می شود.ارتفاع زیاد درختان خرما، نظام کشت سنتی و متراکم بودن فاصله نخل ها موجب شده است که به کار گیری حشره کش ها برای کنترل آفات نخلستان ها با مشکلات جدی روبه رو شود.

بر این اساس، همواره به کار گیری روش های مختلف کاربرد سموم برای کنترل آفات نخیلات مورد توجه بوده است. سمپاشی هوایی نخلستان ها در قسمت هـایی از کشور به کـار گرفته شده است. کـارایی سمپـاش هوایی و زمینی ( با سمپـاش های لانس دار فرغونی) در کنترل آفت نشان داد کارایی دو روش سمپاشی در کنترل آفت یکسان بوده.

در کلیه نخلستـان های کشور برای سمپـاشی علیه زنجرک خرمـا از سمپـاش های زمینی استفـاده می شود. از متداول ترین دستگاه های سمپاشی زمینی مورد استفاده در این نخلستان ها می توان بـه سمپاش های لانس دار پشت تراکتوری اشـاره کرد. در سمپـاش های رایج، قطراتی که قط آنهـا کمتر از 100 میکـرون است، به علت سبکی به راحتی توسط جریـان شدید هوا تا فاصله 40 متری منتقـل می شود، در صورتی قطرات درشت به علت سنگینی بیش تر به محض خروج از نـازل پس از طی مسـافت کوتاهی به پایین سقوط می کند، به طوری که قطرات 200 تا 400 میکرونی تنهـا 12 متر مربع به جلو پرتاب می شوند. استفـاده از تراکتور در مزارعی که کشت سنتی دارند، غیر ممکن است در این مزارع جوهـای آبیاری یکی از موانع اصلی در تزدد تراکتور است.

در مبارزه هوایی به کمک هواپیمـاهای سمپاش، به دلیل پخش سم از ارتفـاع زیاد بادبردگی افزایش پیدا می کند. بـادبردگی سم (انتقـال سم توسط جریـان هوا) از نـاحیه پخش شده ممـکن است به آلودگی محیـط زیـست منجـر شود. استفـاده از هواپیمای سمپاش علی رغم طرفیت بالای سمپـاش، روش مناسبی برای مبـارزه با آفـات خرمـا نیست، زیرا با این روش همه قیمت های هدف به طور یکنواخت با قطرات سم پوشش داده نمی شوند و قطرات سم دچار بادبردگی می شوند. در مواقعی که به دلایـل مختـلف سم پـاشی هوایی تنهـا راه موجود باشـد، استفـاده از هلی کوپتر از هواپیمـا منـاسب تر است. کـاربرد سمپاشی که بتواند بدون موجود باشد، استفاده از هلی کوپتر از هواپیمـا مناسب تر است. کـاربرد سمپـاشی که بتواند بدون وجود مشکل در تردد تراکتور، به نحو موثر قسمت فوقانی نخیـلات ( به ویژه نخل های سنتی و مرتفع) را سم پاشی کند، از ضروریات است.

با توجه به موارد گفته شده یکی از روش های موثر مبارزه با این آفت، کاربرد  سم پاش است .در این نشریه، کاربرد سم پاش ها ی مختلف، بررسی و در نهایت روش مناسب معرفی می شود.

       انواع روش های سم پاشی نخلیات

• سم پاشی به کمک سم پاش لانس دار

یکی از روش های رایج  سم پاشی نخلستان ها برای مبارزه با آفت زنجرکف اتفاده از سم پاش های لانس دار است. در این روش، از پمپ های هیدرولیکی با نازل های دستی و شلنگ های بلند استفاده می شود.

سـم پاش های لانس دار که به صورت تراکتوری و زنبـه ای هستند، برای سم پاشی بـاغ ها و درختـان طراحی شده اند. در این سم پاشی آفات درختان، به خصوص زنجرک خرمـا مورد استفـاده قرار می گیرد. در این سم پـاش ها، فشـار سم پـاشی زیـاد است و در بـرخورد شدید محلـول به هدف ، بیـش از 50 درصـد آن بر روی زمین ریخته می شود کـه مـوجب آلودگی محیط زیست و تلفـات شدیدی محلـول سم می شود. به علـت  اینکه عملیـات سم پاشی به صورت زیگزاگ انجام می شود، یکـنواختی پـاشش وجود ندارد. از طرفی کـارگر سم پـاش در داخـل توده ای از ذرات ریز سم قرار می گیرد و به علـت تغییر جهـت های پی درپی، عمو بودن جهت پاشش به جهت باد امکان پذیر نیست و باعث مسمومیت تدریجی و مزمن کارگران می شود.

دراین روش به دلیل ارتفـاع بلند درختان، باید میزان فشار خیلی زیاد باشد تا سم را به ارتفـاع مورد نظر برساند. در نتیجه با افزایش فشار، قطرات سم بیش تر پودر می شود، بـادبردگی سم افزایش پیـدا می کند و میزان مصرف سم در هکتـار افزایش می یابد. در سم پـاش لانس دار پـشت تـراکتوری از پمپ پیستـونی استفـاده شده است. بوم سـم پاش مجهـز به یک لوله آلومینیومی به طول 4 متر است که ارتفـاع پاشش را افزایش می دهد. نـازل مورد استفـاده از نوع مخروطی و حجم مخزن 400 لیتر است که محلول سم توسط  پمپ به سمت نازل هدایت می شود.

در این سم پاش ها، بیش از 95 درصد از حجم محلـول مصرفی به سر کاربر و سطح خاک ریخته می شود، به طوری که هـر ساله از هر خانواده بـاغدار یک یا چند نفر در موقع سم پـاشی، به شدت در معرض سم قرار می گیرند. زیرا ارتفاع نخل ها یه گونه ای است که سم از یک لانس باریک به بالای تـاج نخل (3 تا8 متری) پرتاب می شود، اما مثل باران بر سر بـاغدار فرود می آید. بنـابراین هر بـاغدار برای یک نوبت سم پاشی مجبور است نصف روز و گاهی با توجه به تعداد نخلیـات چند بار زیر باران سم قرار گیرد. حتی به کارگیری تراکتور هم وضعیت را چندان بهتر نکرده است.

• سم پاش توربینی ( در مراحل اولیه رشد )

این سـم پاش ازنظر اصول کاری مشابه سم پـاش هـای تـوربولاینر اسـت و در انواع مختلـف سـاخته می شوند. در باغ ها و نخلستـان هایی که به طور منظم کشت شده اند، کـاربرد دارد. در ایران استفـاده از یک نوع که پـاشش هلالی از دو طرف دارد، معمول است که اجزاء آن شـامل مخزن، شـاسی، توربین و بخش پاشش است. حجم مخزن بین 1000 و 2000 لیتر است کـه بر روی شـاسی سوار است و منبع تـامین توان آن شـافت خرمن کوب تراکتور است .

قسمت توربین، هوا را از قسمت وسط مکـش کرده و به اطراف آن که نـازل ها قرار دارند، دمش می کند. بین شافت خرمن کوب و دمنده، جعبه دنده افزاینده، دور پروانه را بین 1500 تـا 2200 دور تغییر می دهد. سرعت جریان هوا بین 35 تا 40 متر بر ثانیه است. قسمت پاشش سم پاش شامل پمپ، رگولاتور، اتصالات فشار قوی و لوله برگشت سم به مخزن و بوم نیم دایره ای، نازل ها و فیلترهاست. از پمپ های با دبی 70 تا 160 لیتر و فشار 50 تا 70 بار استفاده می شود. بسته به حجم و بزرگی سم پاش، تعدا نازل ها بین 10 تـا 14 عدد متغیر است. بسته به حجم و بزرگی سم پاش، تعداد نازل ها بین 10 تا 14 عدد متغیر است. پایه نازل دور محور اتصال قابل چرخش است و می توان زاویه پاشش نازل ها را تغییر داد.نازل ها از نوع مخروط تو خالی و جنس سرامسک بوده و پخش کن پشت نازل به صورت تخت است. زایه پاشش نازل ها بین 80 تا 100 درجه است.

این سم پاش ها براساس محلول تحت فشـار و جریان شدید هوا ساخته شده است و محلـول سم در مرحله اول تحت فشار پمپ از نازل ها خارج و ذرات ریز تشکیل می شود. این ذرات در مرحله دوم، داخل جریان شدید هوا شده و ریز تر می شوند. جریان شدید هوا علاوه بر خرد کردن ذرات، آن هـا را جهت می دهد و به داخل شاخ و برگ درختان هدایت می کند. یکی از مشکلات اسـاسی این سمپـاش هـا یکنواخت نبودن ارتفـاع درختـان است که بـا هرس به موقع بـاید تا حد امکان ،ارتفاع درختان را در بـاغ ها یکسـان کرد. در موقع سم پاشی باید تراکتور در وسط دو ردیف حرکت کند و در انتهای خطوط در موقع دور زدن ،برای جلوگیری از گیر کردن گاردان، سم پاشی در بن خطـوط کاشت به صورت یک در میان انجام شود و خط میانی در دور بعدی سم پاشی می شود. در صورتی که ارتفاع درختان کم و سم پاش از نوع 14 نازلی باشد. می توان تعدادی از نازل ها را بست و دور پروانه را نیز توسـط دستـه جعبه دنده کـاهش داد. میزان مصرف سم و سرعت حرکت بستگی به ارتفاع و حجم تاج درختان دارد. سرعت معمولا بین 2 تا4 کیلومتر بر ساعت است. در این سم پاش ها میزان محلول مصرفی 4 برابر کم تر از نوع لانس دار است. این سم پاش ها در نخلستان ها سنتی و نخل های مرتفع کارایی ندارند، ولی در نخلستان های با کشت منظکم و کم ارتفاع می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

• استفاده از سم پاش توربولاینر

در این سم پاش ها از جریان شدید هوا برای جا به جایی قطرات استفاده شده است. اصول کار آن ها بدین صورت است که توسط پمپ، محلـول سم تحت فشـار قرار می گیرد و از طریق شلنگ های رابط به قسمت دالان خروجی جریـان هوا منتقل می شود. در هر دالان 7 تا 8 نازل وجود دارد. پس از خروج قطـرات سم از نازل ها، جریان شدید هوا، قطرات محلول سم را به سمت هدف هدایت می کند.این سم پاش دارای مخزن، پمپ، فن، اجزای کنترل جریان و فشار، کانال انتقـال سم و نازل هاست و اصول کار آن ها مشابه سم پاش های رایج است. این ماشین ها اصولا برای سم پاشی مزارع  کشـاورزی و درختان با ارتفاع کم طراحی شده اند اما قابلیت لازم برای سم پاشی درختان خرما با ارتفاع زیاد را ندارند. در نوع کششی آن به دلیل طول زیاد، مانورپذیری به خصوص در باغاتی که تراکم درختـان زیاد است، مشکل ساز است. نوع سوار شونده این سم پاش ها می تواند در نخلستان هایی که فاصله درختان مناسب است، دارای مانور پذیری مناسب باشد، اما برای سم پاشی درختان مرتفع مناسب نیستند.

دوران دالان در صفحه افقی، 270 درجه و در صفحـه عمـودی 90 درجه است و مسیر سم پاشی قابـل تغییر است. برد مفید این نوع سم پـاش 30 تا 35 متر است. معایب این سم پـاش ها عبارت اند از: نرسیدن محلـول سم به هدف در نخـل های مرتفع بـادبردگی شدید قطرات سم، مصرف بـالای محلـول سم، هزینـه زیاد دستگه نسبت به سم پـاش های رایج و مشکـل استفاده در نخلستــان هاس سنتی این عوامـل بـاعث شده است که استفـاده از این سم پـاش ها در نخلستـان هـا دارای محدودیت باشد.

4 سم پاشی هوایی

به دلیل امکان تردد دستگاه های سم پاش در باغ های متراکم فراهم نیست، برای کنترل زنجره خرمادر کشور ،سال ها از سم پاشی هوایی استفاده می شد

از آنجـایی که سم پاشی هوایی باعث آلودگی محیط زیست می شود، در حال حاضر برای جایگزینی سم پاشی هوایی از سم پاش های توربینی زراعی (توربولاینر ) استفاده می شود که مشکلات زیادی نظیر نحوه پوشش قطرات، باد بردگی زیاد سم و تردد سم پاش را به وجود آوردنـد. در این روش به دلیـل پخش سم از ارتفاع زیاد، بادبردگی افزایش پیدا می کند. بادبردگی سم از ناحیه پخش شده باعث آلودگی محیط زیست می شود. استفاده از هواپیما سم پاش در شرایطی که عوامـل محیطی مناسب نباشد (وزش باد شدید) امکان پذیر نیست. سم پاشی هوایی روش مناسبی برای مبارزه با آفـات خرما نیست ،زیرا با این روش، کلـیه قسمت هـای هدف به طور یکنـواخت بـا قطرات سم پوشش داده نمی شوند. در تـاج هـای غیر یکـنواخت پوشش دهی به طور مناسب انجام نمی شود.تاج های بالای درختان و پاجوش های زیرین در معرض سم پاشی قرار ندارند و تاج پاجوش، محلی برای پناه گرفتن زنجرک و فرار از محلول سم است که این مشکل در پهپاد سم پاش هم وجود دارد.

در مواردی که به دلایل مختلف، سم پـاشی هوایی تنهـایی راه موجود باشد، استفـاده از هلی کوپتر سم پاش مناسب تر از هواپیماست.

• پهپاد سم پاش

با توجه به مشکلات استفاده از هواپیماهای سم پاش و سم پـاش های زمینی، در سال های اخیر استفـاده از پهپاد سم پاش معرفی شده است که عملکرد فنی و اقتصادی آن در قـالب یک پروژه تحقیقـاتی برای مبارزه با زنجرک خرما مورد بررسی قرار گرفت. از نظر ساختمـانی، در پهپـاد سم پـاش (مدل HS0615) از دو نـازل میکرنر استفـاده شده است که حجم مخزن آن 15 لیتـر است و دستگاه دارای 6 دمنده است که باعث ابه جـای پهپاد می شود. علاوه بر آن، این دمنده ها بـاعث هدایت قطرات محلول سم به سمت پایین می شود. منبع تـامین توان دمنده ها و نازل های میکرونر، باطری های قابـل شـارژ 12 ولت لیتیوم پلیـمر با ظرفیت 22 آمپر ساعت است.