نکات مهم درباره ی گوجه فرنگی

مقدمه

توسعه کشت گلخانه ای یکی از مهمترین سیاست های وزارت جهاد کشاورزی است و انتقال کشت گوجه بعنوان آب طلبترین سبزی به گلخانه میتواند صرفه جویی قابل توجهی را در مصرف آب کشاورزی ایجاد کند.۲0-۲5 درصد گوجه تولیدی در کشور فرآوری میشود. در مزرعه فاصله کشت ۴۰ سانت در بهار از ۲۰ سانت و ۳۰ سانت بهتر جواب داده و باعث افزایش تعداد و وزن میوه میشود. همچنین برداشت چند مرحله ای اگرچه نیروی کارگری بیشتری را میطلبد (حدود ۱.۵% ) اما به میزان حدود ۱۰ % عملکرد را نیز افزایش میدهد که با توجه به قیمت گوجه میتوان در صورت اقتصادی بودن از روش جمع آوری چند مرحله ای استفاده کرد. در گلخانه نیز در زمستان که نور کم است لامپهای LED با اندازه کوچک ، دوام بالا و عمر طولانی و خنک بودن از منابع بسیار خوب تامین نور مکمل برای گیاه محسوب میشود. استفاده از نور مکمل در کنار تغذیه گیاهی در شرایط کم نور میتواند باعث بهبود میوه دهی و افزایش میزان گوشت میوه شود(۱۱). در حال حاضر بیشتر این مقدار از کشت باز تامین میشود. چون بهای گوجه گلخانه ای حتی در ارزان ترین زمان خود به قیمت گوجه کشت باز نمیرسد به همین خاطر صنایع تبدیلی تاکنون هیچگاه به فکر تامین نیاز خود از گوجه گلخانه ای نیافتاده اند.

امروزه فعالیت های کشاورزی اساس رونق اقتصادی و رشد و توسعه در جهان اند.

یکی از اهداف اساسی کشورهای در حال توسعه دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی پایدار است. در این راستا توسعه صادرات میتواند به طور مستقیم عاملی برای رشد اقتصادی باشد. مهمترین مشخصه ایران وابستگی شدید به درآمد نفتی است . بنابراین هرگونه نوسان در قیمت نفت موجب کسری تراز پرداخت های کشور خواهد شد. کآلاهای کشاورزی و صنایع تبدیلی جایگزین مناسبی برای صادرات نفتی اند . پژوهش ها نشان داده علی رغم تولید رب گوجه در کشور بدلیل نوسانات زیاد داخلی صادرات رب گوجه فرنگی از ایران قدرت رقابت با صادر کننده های عمده ان یعنی ایتآلیا چین امریکا اسپانیا و پرتقال و ترکیه را ندارد.

استفاده بیش از حد از نهاده های شیمیایی خسارت و هزینه جبران نا پذیری را به انسان و محیط زیست به ویژه در کشورهای در حال توسعه وارد نمودند. آسیب به زمین های کشاورزی ، شیلات ، جانوران و گیاهان از بین بردن غیر عمدی حشرات مفید و مرگ و میر انسان ها از جمله عوارض قرار گرفتن در معرض افت کش ها است. بس از انقلاب صنعتی در اروپا به دلیل بهبود وضعیت بهداشت ، کاهش میزان مرگ و میر نوزادان و فراهم آوری امکانات رفاهی جمعیت افزایش یافت. برای باسخگویی به نیاز غذتیی این جمعیت کشاورزی مبتنی بر استفاده از نهاده های شیمیایی شکل گرفت. از سویی دیگر بررسی های دقیق تر و تشخیص ترکیبات مضر و آلاینده ها در محصولات گیاهی موجب ایجاد نگرانی های فراوانی در زمینه تامین محصول سالم شده است.

کشت هیدروپونیک

کشت بدون خاک مزایای زیادی نسبت به کشت خاکی دارد و انتظار میرود در آینده ای نزدیک جایگزین کشت خاکی شود. خصوصیات مختلف بستر کشت اثرات مستقیم و غیر مستقیم روی رشد گیاه دارد. انتخاب بستر کشت به قاپلیت در دسترس بودن و هزیه و تجربه استفاده از ان بستگی دارد. به نظر میرسد که در میان مواد مختلف کشت در مواد دانه بندی شده بهترین گزینه برای تولید محصولات نشایی مثل خیار و گوجه باشد.

درختان خرما سالانه حجم زیادی از ضایعات حاصل از هرس را تولید میکنند. فرایند بیوچار (زغال زیستی) پسماندهای ناشی از هرس برگ خرما روشی امیدار کننده برای مدیریت این پسماندها و استفاده از ان در باغبانی است. افزایش بیوچار (زغال زیستی) تا ۳۰ % بستر کشت هیدروپونیک روی شاخص های رشدی از قبیل تعداد برگ ، قطر نشا ، وزن تر و خشک نشا گوجه اثر منفی ندارد و بنابراین میتوان از این پسماند و بدین روش در بسترهای کشت باغبانی سود جست.

درکشت هیدروپونیک افزایش ECمحلول غذایی تا 1.5 دسی زیمنس میتواند میزان مصرف اب را در تولید نشا کاهش دهد و علاوه بر تامین مطلوب نیاز غذایی نشا از نظر هزینه های تامین عناصر غذایی نیز مناسب به نظر میرسد(۷۹). هرچه میزان شوری محلول بیشتر از حد بهینه باشد عملکرد کاهش میابد بطوری که درمنابع ذکر میشود در ازا هر واحد افزایش شوری 10% از محصول نهایی کم میشود با این حال مطالعات انجام شده در مورد گوجه نشان د اده افزایش هدایت الکتریکی محلول غذایی تا 2.5 دسی زیمنس باعث افزایش سطح برگ نشاها میشود.

آبیاری بهینه

محدویت منابع اب در کشورهای واقع در مناطق خشک و نیمه خشک کشور، رشد روز افزون جمعیت و توسعه شهر نشینی و فشار بر منابع اب متعارف در کنار مشکلات و هزینه های دفع بهداشتی فاضلاب ها باعث رویکرد بخش کشاورزی به استفاده از پسابها شده است که علاوه بر تامین اب میتواند نیاز غذایی گیاه را نیز تامین نماید. بر اساس مطالعات انجام شده پسابهای تصفیه شده میتواند باعث افزایش سفتی گوجه مواد جامد محلول ، ویتامین ث ، لیکوپن و درصد ماده خشک ان بشود.

در کشت نشایی گوجه کارایی مصرف اب و عملکرد گیاه بالاتر میرود بطوری که در میزان ثابت آب چین اول بدست آمده از بوته های نشا کاری شده بیش از چین اول بدست آمده از بوته هایی بود که بذران مستقیم در زمین کاشته شده بود. کشت نشایی علاوه بر افزایش عملکرد کاهش مصرف آب را نیز به دنبال دارد. بررسی ها نشان داده در تولید نشا بیشترین کاریایی مصرف آب آبیاری در حجم بستر ۳۳ سی سی پر شده با کوکو پیت بود بنابراین میتوان نتیجه گرفت استفاده از پرلیت باعث هدر رفت آب و کاهش راندمان مصرف ان در تولید نشا میشود. علاوه بر کوکوپیت استفاده از سوپر جاذب معدنی زئولیت به عنوان اصلاح کننده خاک باعث افزایش راندمان مصرف آب و مقابله با خشکی میشود. به خصوص در تولیدات خارج از فصل انتظار میرود باعث افزایش و کمیت نشاء و رشد و نمو ان در مزرعه باشد.

تنش ها و جوانه زنی بذر

تولید نشا سالم و مرغوب از عوامل اصلی موفقیت در پرورش سبزیها از جمله گوجه فرنگی است. بطور کلی تنش ها بر جنبه های مختلف رشد گیاه اثر گذاشته و موجب کاهش و به تاخیر افتادن جوانه زنی کاهش سرعت نمو کاهش اندام ها و در نهایت کاهش تولید ماده خشک میشود.

امروزه پیت ماس به دلیل خصوصیاتی از قبیل ظرفیت نگهداری آب و تبادل کاتیونی بالا و تخلخل مطلوب در پرورش نشا کاربرد دارد. در مقایسه ای که میان پیت ماس و ورمی کمپوست حاصل از زباله های شهری انجام شد مشاهده گردید که بیشترین مقدار NPK در نشا گوجه در بستر ورمی کمپوست بوده و کمترین ان در پیت ماس مشاهده شد. بستر های حاوی 50-75 % ورمی کمپوست و همین بستر حاوی ۷۵% پسماند کمپوست قارچ اثر زیادی بر ویژگی های کیفی نشا گوجه فرنگی دارد و بعنوان جابگزین مناسب پیت ماس در تولید نشا است. کمپوست گیاهی بر خلاف ورمی کمپوست و پسماندهای کمپوست قارچ دارای اثرات منفی بر رشد نشا است. مصرف ورمی کمپوست مقدار عناصر ضروری و پر مصرف را در برگ گیاهان افزایش میدهد محلولپاشی اسید هیومیک بروی گیاهچه های گوجه فرنگی با بستر کشت پیت میتواند منجر به بهبود رشد نشاء گوجه و ارتفاع و وزن خشک ان بشود. علاوه بر ان محلول پاشی ۱۰۰ میلی گرم در لیتر از کود نانو وئکلات روی ، آهن و منگنز میتواند شاخص های برگی مصل تعداد برگ و اندازه ان را در نشا سبزیجاتی مثل بادمجان گوجه و فلفل افزایش دهد.

یکی از زیانبارترین اثرات تنش خشکی اختلال در روند جذب و تجمع عناصر غذایی است. خشکی باعث کاهش جذب کلسیم و آهن توسط گیاه میشود. تلقیح میکوریزا میتواند این کاهش را جبران نماید. کمبود ۵۰ درصدی آب روی گوجه فرنگی باعث کاهش طول میوه ، قطر و وزن هزاردانه و میانگین تعداد بذر میشود و پوسیدگی گلگاه را نیز در این شرایط افزایش میابد. مگافول باعث بهبود عملکرد گوجه در تنش کم آبی میشود. مصرف ۲ میلی لیتر در لیتر از مگافول در شرایطی که ۱۰۰ درصد نیاز آبی گیاه تامین باشد موجب افزایش طول میوه حجم میوه قطر میوه میانگین تعداد بذر و کاهش پوسیدگی گلگاه گوجه میشود. بحران خشک سالی و استفاده بیش از حد آبهای زیرزمینی باعث شور شدن این آبها شده است.

امروه تنش شوری از مهمترین تنشهای غیر زیستی برای تولید محصولات کشاورزی در ایران است که علاوه بر کاهش مقدار محصول باعث تغییرات نامطلوب در کیفیت محصول و فرآورده های غذایی میشود. شوری خاک سبب افزایش سلولهای کلانشیمی به ۲ آلی ۳ لایه ، افزایش ضخامت دیواره عرضی آوندها کاهش تعداد دستجات آوندی ، قطر دهانه ی آوندها و قطر ساقه میشود. همچنین در ریشه باعث کاهش قطر ریشه ، استوانه آوندی ، تعداد آوندها و قطر دهانه ی آوندها نیز میشود. هیدروپرایمینگ یعنی غوطه وری بذر به مدت چند ساعت در آب که بر درصد جوانه زنی ور شد اولیه گیاه اثر مثبت دارد و میتواند طول ریشه چه و ساقه چه را در شرایط تنش شوری افزایش دهد. مطالعات نشان داده پرایمینگ بذور با ۱و۲ مگاباسکال نمک طعام به مدت ۲۴ ساعت بر غلبه گیاه به شوری و در نتیجه افزایش جوانه زنی ان موثر است. محلولپاشی ppm ۱۰۰ تیآمین یا ویتامین ب۱ باعث افزایش ویتامین ث(بیش از ۲۱%) در شرایط تنش شوری میشود. محلول پاشی نانوسیلیسیم به میزان ۲ میلی مولار در تنش شوری باعث افزایش میزان سفتی و مواد جامد محلول میوه میشود. همچنین شاخص طعم میوه را نیز افزایش میدهد.

گوجه محصول فصل گرم است و دماهای پایین باعث خسالت به محصول میشود. پیش تیمار بذر گوجه فرنگی با 0.5 میلی مولار پوتریسین سبب کاهش مدت و افزایش سرعت جوانه زنی بذور در دماهای پایین ۱۵-۱۰ درجه و تسریع گلدهی گوجه فرنگی شد. اسپرمیدین بعنوان یک ترکیب پلی آمینی اگرچه زمان جوانه زنی را افزایش میدهد ولی در نهایت باعث افزایش طول ساقه و کاهش طول ریشه میشود.

بطور کلی مطالعات نشان داده پیش تیمار بذور گوجه با ۵.۲ % متانول و یا نیم درصد اسید سیتریک میتواند به طور قابل توجهی سرعت جوانه زنی و درصد ان را در شرایط مختلف تنش افزایش دهد.

انبارمانی

امروزه با آگاهی مصرف کنندگان در زمینه استفاده از محصولات غذایی سالم و مغذی مصرف میوه ها و سبزیجات بصورت تاره خوری در طی سالهای اخیر روند صعودی را نشان داده است. کیفیت میوه و سبزی تازه و در نتیجه ماندگاری ان به علت تغییراتی نظیر افت رطوبت قهوه ای شدن آنزیمی فساد و تخریب بافتی رشد میکروبی و .. کاهش میابد. اکسیژن بسیاری از واکنش های نامطلوب در مواد غذایی نظیر تندشدگی چربیها و روغنها ، رشد میکروب و قهوه ای شدن آنزیمی و تخریب ویتامین ها نقش دارد و از طرفی برای تنفس بافت ها اکسیژن نقش کلیدی دارد. با توجه به اینکه تمام سبزیجات برداشت شده در هرمحل در همان مکان مورد استقاده قرار نمیگیرد و گاهی اوقات سبزیجاتی مثل گوجه ۵ تا ۱۰ روز بعد از برداشت استفاده میشوند بنابراین حفظ کیفیت و کمیت این سبزیجات بدون استفاده از ترکیبات شیمیایی در فاصله بین برداشت تا مصرف از اهمیت ویژه ای برخوردار است. گوجه حاوی لیکوپن ترکیبات فنلی و ویتامین ث و مقدار کمتری ویتامین ای است . با توجه به ارزش غذایی بالای ان حفظ کیفیت ان در زمان انبارمانی اهمیت خاصی دراد. افزایش دما در زمان انبارمانی میتواند باعث کاهش شاخص های کیفی میوه شود .

برخی گیاهان دارویی دارای روغن های فراری هستند که خاصیت ضد میکروبی و ضد قارچی علیه پاتوژن ها را دارند. افزودن ترکیب اسانس گشنیز ppm ۸۰۰ + دارچین ppm ۲۵۰ میتواند حدود ۹۰% از رشد قارچ در طول انبارداری سس گوجه به مدت ۲ ماه در ۳۰ در جه جلوگیری کند و بعنوان یک نگهدارنده طبیعی ضد قارچ مورد استفاده قرار گیرد. اسانس رزماری با غلظت ۲۵۰ میلیگرم در لیتر با حفظ محتوای ویتامین ث باعث کند شدن روند کاهش وزن میوه و کاهش درصد پوسیدگی و شاخص طعم میوه میشود. پوسیدگی ریزوپوسی و نقطه سیاه از مهمترین بیماریهای انباری گوجه فرنگی است. گوجه فرنگی های ارگانیک در زمان انبارمانی ۲۰ % کمتر از گوجه های شیمیایی پوسیدگی پیدا میکنند. گیاهان دارویی اکآلیپتوس نعناع ، پونه و آویشن میتوانند در زمان انبارمانی مقدار پوسیدگی و خسارت را کاهش دهند. اسانس آویشن شیرازی با غلظت ۵۰۰ میلی گرم در لیتر و عصاره ان به میزان ۲% میتواند باعث کند شدن روند کاهش وزن میوه و حفظ سفتی و شاخص طعم در زمان انبار مانی شود. در این شرایط بدلیل سهولت استحصال عصاره نسبت به اسانس محلولپاشی ۲% عصاره این گیاه برای گوجه های انبار شده سودمند است. استفاده از اسانس و عصاره های گیاهی به عنوان روشی جدید در کاهش ضایعات پس از برداشت و افزایش انبارمانی محصولات باغبانی وکنترل آلودگی قارچی مطرح است.

پوشش های خوراکی کامپوزیت میتواند روی حفظ ویتامین ث ، مواد جامد ، محلول قندهای احیا کننده و قند کل میوه در زمان انبار مانی موثر باشد.

پوشاندن سطح میوه ها و وسبزی با پوشش های خوراکی با نفوذپذیری نیمه تراوا در برابر گازها و بخارات میتوانند جایگزین مناسبی برای بسیاری از روشهای نگهداری میوه و سبزی تازه باشد. با این وجود مدت زمان ذخیره سازی نیز روی کیفیت گوجه فرنگی تاثیر دارد و هرچه افزایش یابد از کیفیت گوجه کاسته میشود. کیتوزان یک فیلم نیمه نفوذ نا پذیر است و میتواند اتمسفر درونی را نسبت به نفوذ آب ، دی اکسید کربن و اکسیژن تغییر دهد و با خاصیت ضد میکروبی گوجه گیلاسی به مدت ۳ دقیقه در کیتوزان و پس از خشک کردن نگهداری ان در بسته بندی پلی اتیلن به صورت بلند مدت در یخچال اثر زیادی روی سلامت ان دارد. موسیلاژ پنیرک نیز بعنوان یک پوشش خوراکی لایه ای نازک روی محصول ایجاد میکند و باعث حفظ وزن و اسید آسکوربیک شده و مدت انبارداری را افزایش میدهد.

سرما از عوامل محدود کننده تولید گوجه فرنگی است به طوری که تحمل به سرما طی انبار مانی یکی از شاخصه های مهم نگهداری محصولات باغی به شمار میاید. مجلول پاشی 0.5 میلی مولار اسید سالیسیلیک قبل از برداشت گوجه فرنگی رسیده میتواند در حفظ کیفیت و افزایش ماندگاری گوجه گیلاسی اثر قابل توجهی داشته باشد به طوری که انبار مانی این محصول به مدت ۵ هفته و در ۱ درجه سانتی گراد تنها با حدود 1.5 % آسیب و ضایعات همراه بود ولی گوجه های تیمار نشده حدود 16.5% آسیب دیدگی داشتند.

کنترل بهتر آفات و بیماری ها

نماتد ریشه گرهی (Melidogyne spp)انگل اجباری و داخلی ریشه گوجه بوده که با ایجاد تغییرات در فیزیولوژی بیوشیمی و ساختمان گیاه باعث بروز اختلال در گیاه میزبان و کاهش رشد ان میشود. , M.incgnita ,M.javanica , M.hapla , M.arenaria  از خسارت زا ترین نماتدهای ریشه گرهی محسوب میشود و حداقل 90 % خسارت نماتد مربوط به این گونه ها است. خسارت سالانه نماتدها محصولان کشاورزی دنیا ۱۱۸ بیلیون دلار تخمین زده شده . شدت خسارت و دامنه میزبانی این افت بگونه ای است که کنترل ان ناممکن است. مصرف بسیاری از سموم نماتد کشی که در سالهای گذشته استفاده میشد امروزه بدلیل اثرات مخرب زیست محیطی محدود و یا متوقف شده است. در عوض مواد شیمیایی محافظت کننده و فعال کننده سیستم دفاعی گیاه میتواند جایگزین مناسبی برای نماتد کش های مخرب باشد. با افزایش جمعیت نماتد ریشه گرهی ویژگی های رویشی گیاه مثل طول ریشه و اندام هوایی تغییر چندانی نمیکند ولی روی وزن تر ریشه و محصول اثر منفی میگذارد. آفتاب دهی خاک قبل از کشت با وزن بوته ها ارتباط مستقیم دارد. آفتاب دهی خاک با پلاستیک سفید بیش از پلاستیک سیاه باعث افزایش وزن بوته میشود. همچنین وجین علفهای هرز ۵-۴ هفته بعد از کشت وزن بوته را افزایش میدهد. در حضور نماتد مولد گره ریشه کاربرد قارچ تریکودرما با ۱۰ اسپور در هر میلی لیتر میتواند باعث بهبود خصوصیات رویشی و کنترل مناسب نماتد گیاه گوجه فرنگی شود.

همچنین استفاده از سموم موثر با کمترین آسیب به محیط زیست میتواند راهکار مناسبی برای رفع مشکلات ناشی از کنتل شیمیایی نماتد ها باشد. بررسی ها نشان داده گالزایی توده تخم و تولید مثل این نماتد بترتیب بیشتر از همه با استفاده از فرمآلین و سپس ازن کاهش میابد. در خاکهای آلوده به نماتد محلولپاشی سولفات کلسیم در غلظت ۱۵ میلی مول بر لیتر میتواند علاوه بر بهبود خصوصیات رویشی گیاه گوجه فرنگی باعث کاهش اندازه گال تعداد گال و جمعیت نهایی و کاهش تولید مثل شود. برگ های خرد شده خردل بدلیل آزاد کردن ماده ای بنام ایزوتیو سیانات اثر نماتد کشی قابل توجهی دارند .همچنین مخلوط ان با خاک نه تنها اثرات سوء روی گوجه نداشت بلکه روی پارامترهای رشدی گیاه اثر مثبت و فزاینده نیز دارد.

بالپولکدارانی مثل Helicoverpa armigera, Spodoptra exiguaاز مهمترین آفات گوجه فرنگی در ایران محسوب میشود. ترکیبات بیولوژیک بی تی و نیمارین از حشره کش هایی هستند که میتوانند جایگزین خو بی برای حشره کش های شیمیایی باشند. ۲ هفته بعد از سم پاشی بی تی + نیمارین آلودگی گوجه ها به این کرمها به صفر میرسد.

توتا یا پروانه مینوز گوجه از مخرب ترین آفات خانواده سولاناسه است. در ایران اولین بار سال ۱۳۸۹ از ارومیه گزارش شد و در بسیاری از استان ها انتشار یافت. ترکیبات فرار متصاعد شده از برگ های بادمجان و گوجه برای حشره ماده خاصیت جلب کنندگی دارد. میزان این جذابیت در گوجه بیش از بادمجان است و به همین ترتیب تخم ریزی توتا روی گوجه حدودا ۲ برابر مقدار ان روی بادمجان میباشد.

ظاهرا فلفل دلمه جذابیتی برای این حشره نداشته و بنابراین هیچگونه تخم ریزی هم روی ان انجام نمیدهد. لارو توتا از پارانشیم برگ ، ساقه و میوه میزبان تغذیه میکند و بر اساس مطالعات انجام شده پتانسیل بالایی برای طغیان در مزارع سیب زمینی دارد. آزمون های انجام شده روی کم اثر شدن سمیت حشره کش ها بر توتا طی ۳-۲ سال پس از ورود ان به ایران نشان داد که مقاوم شدن ان در این زمان کوتاه امکان پذیر نبوده و حتما گونه مقاوم ان نیز وارد کشور شده است.

سم گیاهی تند اکسیر به میزان ۳ در هزار میتواند میزان قابل توجهی از لارو این حشره را در دالان برگ گیاه ار بین ببرد و کنترل خوبی روی ان داشته باشد. سن شکارگر Nesidicorid Tenuisبا تغذیه از تخم های مینوز گوجه فرنگی (توتا) نقش مهمی در کنترل این افت دارند. حشره کش های استامی پراید و ایندوکسیکارب جزء حشره کش هایی هستند که بروی این شکارگر اثر سمی داشته و با از بین بردن ان باعث طغیان هر چه بیشتر توتا میشوند. در این میان آبامکتین اثر سوء کمتری روی سن شکارگر ایجاد میکند و در مواقع ضروری میتوان ازان استفاده کرد. استفاده از کودهای آلی با تغییر در سرعت رشد و نمو و فیزیولوژی گیاه میتواند رابطه های بین گیاه و گیاهخواران را تحت تاثیر قراردهد. با اضافه کردن ۶۰ در صد ورمی کمپوست جامد به بستر گیاه گوجه فرنگی میزان تخم و مرگ و میر لارو بید توتا افزایش چشمگیری میابد به طوری که این مقدار کود میتوان بعنوان یک ابزار مدیریتی در کنترل افت استفاده کرد.

لکه موجی گوجه در اثر گونه های جنس آلترناریا بوجود میاید که از بیماری های مهم این محصول در جهان از جمله ایران است. این بیماری در شرایط اپیدمی خسارت چشمگیری وارد میکند. استفاده از قارچ کش ها روش سریع کنترل بیماری در حالت فراگیری است. کمینه و بیشینه رطوبت نسبی و درجه حرارت روزانه ارتباط معنی داری با میزان اسپورها داشتند و مهمترین عوامل پیش بینی کننده بیماری آلترناریا تعیین میشوند. محلولپاشی عصاره متانولی بابونه آلمانی با غلظت ppm ۵۰۰۰ اثر بازدارندگی قابل توجهی روی قارچ آلترناریا سولانی دارد و شعاع پرگنه های ان را در ازمایشگاه حدود ۴۶% کاهش میدهد. بهترین دما رشد قارچ فوزاریوم عامل پژمردگی گوجه فرنگی ۲۴ درجه سانتی گراد است.

گل جالیز در بیش از ۸۰ کشور جهان و ۱۶ میلیون هکتار از ازاضی کشاورزی دنیا مطرح است. یکی از دلایل عمده پایین بودن عملکرد گوجه فرنگی در کشور ما وجود این علف هرز است . گاهی شدت آلودگی به این انگل به قدری است که برخی کشاورزان کشت را رها میکنند. برای مبارزه با گل جالیز میتوان از روشهای مکانیکی گل جالیز اثر گذار است. کاربرد خاکپوش (مالچ) پلی اتیلن با دور آبیاری شش روز ، زراعی ، بیولوژیکی و تلفیقی استفاده کرد. نوع خاکپوش (مالچ) بر جمعیت علاوه بر کنترل گل جالیز میتواند به طور ۱۰۰ در صدی محصول بیشتر و با کیفیت تری بدست آورد. محلولپاشی اسیدسالیسیلیک به میزان ۱.۵ میلی مولار در زمان انتقال نشا میتواند کاهش رویش گل جالیز و خسارت ها ان را در پی داشته باشد. در مطالعه ای بیشترین عملکرد گوجه در حضور گل جالیز با افزودن 300 کیلو نیتروژن در هکتار با دور آبیاری ۵ روز در شرایط اردبیل بدست آمد ولی مقادیر پایین نیتروژن که نشان دهنده عدم تقویت بوته بود باعث کاهش عملکرد میشود. رها سازی قارچ آربسکولار میکوریزا به میزان ۱۵۰ کیلو در هکتار نیز با کاهش رها سازی ترکیبات محرک جوانه زنی توسط ریشه ها ، سبب کاهش صفات گل جالیز مثل وزن و اندازه ان میشود و گوجه فرنگی را تقویت میکند. ترکیبات فنلی در گیاه نقش دفاعی برعهده دارند. محلولپاشی تیآمین به میزان ۲۰ میلی مولار قادر است با القا تولید این ترکیبات در گوجه فرنگی علیه قارچ ریزوکتونیا سولانی مقاومت ایجاد کند. ابتلا همزمان گوجه به گل جالیز و نماتد ریشه گرهی باعث تشدید خسارات میگردد.

ویروس BCTEV یکی از دلایل پیچیدگی بوته گوجه فرنگی است . ارقامی که حاوی مقدار بالایی عنصر پتاسیم باشند و بتوانند این عنصر را در بخش هوایی خود ذخیره کنند میتوانند نسبت به این بیماری مقاومت نشان دهند. کمبود عنصر آهن

نیز میتواند گیاه را به این بیماری مستعد گرداند.

گاه زمین های کشاورزی اطراف کارخانجات آلوده به سرب اند. سرب موجب کاهش وزن خشک ریشه و اندام هوایی و نیز کاهش مقدار کلروفیل برگ میشود. اسید سالیسیلیک با توقیف سرب در ریشه ها و افزایش فعالیت آنزیمهای آنتی اکسیداتیو تا حد زیادی موجب کاهش آسیب اکسیداتیو ناشی از سرب در گیاه گوجه فرنگی می شود.

کوددهی و افزایش محصول

نیتروژن مهمترین عنصر غذایی مورد استفاده گیاه است و در بین عناصر بیشترین تاثیر را بر رشد و عملکرد محصولات کشاورزی دارد. نیترات و آمونیوم مهمترین انواع ازت قابل جذب گیاه هستند و بررسی های اخیر بیانگر مزیت نسبی کاربرد آمونیوم نسبت به نیترات از جنبه ها ی زیست محیطی است. سطح نیترات یک پارامتر مهم به خصوص در رژیم غذایی نوزادان و کودکان است . نیترات ها موادی هستند که به طور طبیعی تمرکز انها در حداقل است و بنابراین خطرناک نیستند اما سطح بیش از حد این ترکیب نیتروژندار میتواند مانعی جدی در انتقال اکسیژن در خون باشد و نتایج خطرناکی را به خصوص برای نوزادان داشته باشد. غلظت زیاد نیترات و نیتریت در غذا با افزایش سرطان های معده و روده در افراد بزرگسال و بیماری مت هموگلوبینی در کودکان همراه است. حدود ۸۰% نیتراتی که وارد بدن میشود از طریق سبزی و میوه است. مطالعات نشان داده تجمع نیترات در گوجه گلخانه ای بیش از گوجه مزرعه ای است.

پژوهش ها نشان داده اگرچه تعداد برگ در گیاه تعداد شاخساره جانبی ارتفاع گیاه وزن تر و خشک شاخساره در تغذیه آمونیومی و همچنین نیترات آمونیومی کمتر از نیترات است اما نیترات آمونیوم نسبت به آمونیوم اثر بهتری بر رشد گیاه دارد و از نظر عملکرد نیز اختلافی با نیترات ندارد. بنابراین به دلیل مضرات نیترات برای بدن ، انسان استفاده از نیترات آمونیوم نسبت به استفاده مطلق از نیترات ارجحیت دارد. تعداد گل نیز با افزودن ۱۰۰ میلی گرم سولفات آمونیوم و اوره در هر لیتر خاک در ۶ pH افزایش میابد. چنانچه مقدار اوره و آمونیاک از ۱۰۰ به ۱۵۰ افزایش یابد تعداد گل و میوه ، عملککرد بوته ویتامین ث و اسید کل کاهش میابد. همچنین افزایش ان از ۱۵۰ به ۲۰۰ منجر به خشک شدن کامل بوته ها میگرد. استفاده از نیتروژن میتواند ۱۳ درصد ارتفاع بوته را نسبت به زمان عدم مصرف بلندتر کند و در صد کلروفیل گیاه را نیز نسبت به عدم مصرف ان ۱۱ درصد افزایش دهد.

مقدار زیادی از نیتروزن مصرفی براحتی توسط آبیاری شسته شده و از دسترس گیاه خارج میشود. استفاده از نانوکود بیولوژیک بیوزر به میزان ۲ کیلو در هکتار همراه با ۲۵% ازت (۵.۹۲ کیلو در هکتار) روی اکثر صفات گوجه مثل تعداد میوه در بوته وزن تر و خشک میوه ، حجم میوه وعملکرد در هکتار ویتامین ث و میزان موادجامد آن اثر مثبت دارد. این کود با کاهش ۷۵ درصدی کود ازته و کاهش شوری خاک سبب کسب نتیجه بهتر میشود. خانواده بقولات ازجمله شبدر با تثبیت ازت در ریشه خود مقدار ان را در خاک افزایش میدهند. بقایای گیاهی مثل شبدر به میزان ۵ گرم در کیلوگرم خاک باعث افزایش طول ریشه و اندام هوایی میشود.

در بستر های ضعیف کشت (مانند ترکیبی از کود دامی و خاک رس ) محلولپاشی اسید هیومیک میتواند باعث افزایش سطح برگ ، میانگره ، کلروفیل و کاروتنوئید در گیاه شود.

در مقایسه ای که میان کودهای آلی گاوی ، مرغی ، ورمی کمپوست و کمپوست زباله در مقابل کود شیمیایی انجام شد مشخص گردید بیشترین میزان گلدهی و عملکرد بعد از کود شیمیایی با اختلاف کم به ورمی کمپوست تعلق دارد. با توجه به اثرات مثبت و معنی دار همه کودهای آلی میتوان گوجه فرنگی را بعنوان یک گیاه مهم جهت تولید در نظام های کشاورزی ارگانیک و کم نهاده مورد توجه قرار داد.

زغال زیستی ماده متخلخل ، غنی از کربن ، ارزان قیمت و دوست دار محیط زیست است که از پیرولیز ترکیبات آلی تولید میشود. زغال های زیستی سبب بهبود خصوصیات شیمیایی ، فیزیکی و بیولوژیکی خاک و افزایش عملکرد محصولات میشوند. ۳% زغال زیستی از بقایای چای میتواند همراه با محلول غذایی وزن تر و خشک میوه را ۲ برابر کند. بیوچار (زغال زیستی) و ورمی کمپوست هر دو از اصلاح کننده های خاک محسوب میشوند. این اصلاح کنننده ها قادرند میزان کلروفیل ، وزن خشک ساقه، ارتفاع گیاه و وزن خشک ریشه و ویتامین ث را افرایش دهند.

پتاسیم از عناصر ضروری برای گیاه است که نقش حیاتی در فرایندهای گیاه دارد. این عنصر غالب ترین کاتیون جذبی توسط گیاه است و در رشد و توسعه و متابولیسم گیاه نقش اساسی دارد. ۹۰ تا ۹۵ % پتاسیم موجود در خاک در کانی های خاک است. این شکل از پتاسیم به سادگی قابل استفاده گیاه نیست و گیاهان قادرند پتاسیم را تنها از فاز محلول خاک دریافت کنند. برخی ریزجانداران خاکزی میتوانند پتاسیم غیر قابل جذب را به فرم قابل جذب تبدیل کنند. امروزه از این باکتریها بعنوان کود بیولوژیک جهت آزاد سازی پتاسیم و تامین ان برای گیاه استفاده میشود. میزان اثر بخشی این کودها به مقدار پتاسیم قابل استفاده خاک بستگی دارد. هرچه مقدار پتاسیم آزاد کمتر باشد اثر گذاری این باکتریها بیشتر است . یکی از انواع این باکتری ها جدایه های سدوموناس هستند.

فسفر نیز از عناصر پرمصرف در گیاه است. قارچ همزیست مایکوریزا آربوسکولار نقش مهمی در بهبود تغذیه بوته دارد که با شبکه گسترده از میسلیوم های خود عناصر کم تحرک مثل فسفر را برای گیاه در دسترس قرار میدهد. استفاده از این قارچ به همراه ورمی کمپوست و پرلایت بعنوان بستر کشت نشا اثر مثبتی بر صفات نشا دارد.

کودهای NPK ترکیبی از سه عنصر پرمصرف نیتروژن ، فسفر و پتاسیم هستند. کود NPK سبب افزایش قطر بزرگ میوه میشود. محلولپاشی این کود به میزان مناسب در شروع میوه دهی بیش از سایر مراحل روی قطر میوه و اندازه ان تاثیر مثبت میگذارد. کود آلی ماهی میتواند نسبت به کود NPK عملکرد میوه را ۲۲% افزایش دهد. همچنین ۲ کود زیستی نیتروکسین و بیو آمینو پالیس نیز عملکرد میوه را ۳۰% افزایش میدهد.

سیلیسیم دومین عنصر فراوان خاک است و به عنوان یک عنصر مفید جهت کمک به رشد گیاهان آلی به خصوص در شرایط تنش زیستی و غیر زیستی به طور معنی داری رشد ریشه اندام هوایی و میزان رنگیزه های کلروفیل و کارتنوئید را در گوجه کاهش میدهد. همچنین تنش باعث پراکسیداسیون لیپید میشود. افزایش انتی اکسیدان ها ، انتوسیانین ، پرولین و کربوهیدرات میتواند با اثرات سوء تنش مقابله سبب افزایش شاخص های رشد و کاهش کند. تیمار گیاهان با سیلیکون پراکسیداسیون لیپید و افزایش آنتوسیانین و پرولین و کربوهیدرات های محلول میشود و با کاهش اثرات تنش سبب بهبود رشد و مقاومت گوجه میشود.

هیومیک اسید با اسیدی کردن خاک باعث افزایش جذب کلسیم و روی و سایر عناصر کم مصرف میشود. عناصر اثر زیادی روی سنتز لیکوپن ندارند. محلول پاشی اسید سالیسیلیک با غلظت ۶۰۰ میلی گرم در لیتر و مصرف خاکی اسید هیومیک یه میزان ۱۵-۱۰ گرم در لیتر میتواند تعداد خوشه و گل را در بوته ها افزایش دهد.