بیماری های مرکبات

بـيماري‏ هـاي ‏مـركـبات‏‏‏

كـشور ایـران مقام  هفتـم  را در  میان  كـشورهاي  تـولید  كننده  مركبات  كـسب  كـرده  است،  كه در این  میـان  استان  مازنـدران بیشتـرین  سهـم  در  تولید  مركبات  را  دارا  مـیباشد  و  پس  از  آن استـانهایی نظیر فـارس ،كـرمان و هرمزگان از دیـگر تـولیـد كـنندگـان مـهم مـرکـبات مـی بـاشـند.

بـيماري‏ اسـتابـورن ‏یـا‏ ریز ‏بـرگی ‏مـركـبات‏citrus stubborn

بـیماري  اسـتابورن  یا  ریز  بـرگی  مركباتcitrus  stubbornدر  برخی  منـابع  به  این  بیـماري، بیماري  لجوج  یا  لجباز  نیـز  گـفته  میشـود. این  بیـماري  یکی  از  مهمترین  بیـماري  مـركبـات  در مناطق گـرم و خشـک مـانند اكثر كشورهاي مـدیترانه ایـالـتهاي جـنوبی امـریکا بـرزیـل و استـرالـیا و احـتمالا افـریقاي جـنوبی میـباشد.

به طوري كه بزرگـترین تـهدید در تـولید پرتـقال و گریپ فـروت در بعضی از كشـورهاي مدیترانه و كالیفرنیا است. همچنین ایـن بـیماري از بیـماريهاي مـهم و اقـتصادي مركـبات در منـاطـق نیـمه گـرمسیـر ایـران مـی باشد.

عامل بیماری ها

تا سـال 1973 عامـل بیـماري را ویـروس یا شبه ویـروس میـدانستـند امـا بعـدا  مشخـص شد كه عـامل بـیماري اسپرو پلاسما است.

در سـال 1376 تـوسط استـاد رحـیمیـان عـامل این بـیماري در مـركبات شـمال و جنـوب كـشور گـزارش شد و توانـستند این عـامل را در مـحیط هاي كشت مصنوعی جدا سازي كنند.

بیـماري استابـورن تـوسط Spiroplasma citri  ایجـادمیـشود.

ایـن عامـل بیـماري در :

راستـه

Mycoplasmatales

تـیره

Spiroplasmataceae

و جنـس

Spiroplasma

Spiroplasma citri sanglio  كـه تقـریبا شبـیه فنري شکل میـباشد و بـه آسانی در محیط كشـت مایـع با میکروسکوپ زمیـنه سیاه قـابل رویـت است.

این میـکروارگـانـیسمـها در آونـدهاي آبـکـش درخـتان آلـوده وجـود دارد. این پـاتـوژن ها پـروكاریوت هـایی  هستـند كـه  سـلول  آنها  فـاقد  دیـواره  سلولـی  است،  اسپـیروپـلاسما ها  قـابل كـشت  بر  روي مـحیط هاي آزمایشـگاهی اند و بـا مایه زنـی به زنـجرك ها منـتقل میگردنـد.

عـلایم بیـماري:

بـه علـت كنـدي بروز نشـانه ها و عـمر زیـاد درختـان بیـمار این بـیـماري به صـورتـی مـرمـوز یا بی سرو صـدا  گسـترش  مییـابد  و  ردیـابی  آن  دشوار  اسـت.  تولید  محصول  در  درخـتان  آلـوده  به  شدت كاهـش  مییـابد  و  درختان  تعداد  اندكی  مـیوه  تولیـد  میـكنند  كه  اندازه  میوه ها  كوچکتر  از مقداري  است  كه  به  بازار  عرضه  شـود.  بیماري  استابورن  در  مـركبات  نـدرتا  بـاعث  مـرگ  گیاه میشود.  علائم  بیماري  استابورن  بر  روي  بـرگ، میوه و  ساقـه هاي  ارقام تجاري، بـدون  تـوجه  بـه پایـه آنـها بـوجود میآیـد. با این وصـف علائـم متغـیر بـوده و غـالبا تعـدادي از آنـها را میتوان همزمان در یک درخـت یاقـسمتهایی از یـک درخت مـشاهده  نـمود.

بـطور كلـی  درختان آلـوده رشـد  كپـهاي  داشـته  و  فـاصـله  میـانگره ها  درشـاخه ها  و  سرشـاخه ها  كـوتاه  هستنـد. سرشاخه ها متـراكم و بطـور غیر عادي به سمت بالا گـرایش میـابند. شاید بـرگها فـنجانی شـده و بـطور غیـر عادي ضخیم شوند. در بـرگهاي جـوان،الـگوهاي رنگ پریـده شبـیه به علـائم كمـبود مـواد غـذایی ظـاهر  میـشود.یکی  از  شاخصترین  عـلائم  بیـماري،  ظـهور  گـل  در  تـمام  فـصول  بخـصوص  در زمـستان  میبـاشد  ولیکن  مـیوه  كمتـري  تولید  میكنند،  از  اینـرو  در  یک  درخت  میوه هایی  با انـدازه هاي  متـفاوت  را  میتوان  مـشاهده  نمـود.  میوه ها  بسیـار  كوچـک  و  بصـورت  نامـتقارن  رشد كـرده و در  ناحیه گلـگاه پـوسـتی  نازكتـر دارند. در برخـی از  میوه ها،رنگ میوه در ناحـیه گلـگاه سبـز  میـماند.  در  مـیوه هاي  آلـوده  بذوري  مشـاهده  میـشود  كـه بـه  خوبـی  رشـد  نکـرده  و  یـا  سقـط شـده اند همچـنین در درختـان آلـوده ریـزش برگ هاي زمستانه بیـشتر مشـهود است.

این بیـماري با پیوندك و قـلمه گیاهان آلـوده به راحـتی منتـقل می شود ولـی در خصـوص انـتقال بصـورت مکـانیکـی و از طریـق بذر گـزارشی ارائه نشـده است.

همچـنین  ایـن  بیـماري  از  طـریق  چنـد  گـونه  زنجـرك  مـانند  Circulifertenellus و Scaphytopius  nitridus و  Neoaliturus  haematoceps از  درختـان  آلـوده  به درختان  سـالم  سـرایت  میكنـد.  این  بیماري  از  طـریق  ارقـام  وارداتـی  آلـوده  وارد  كشـور  شـده  و امـروزه در اكثـر باغـات كشـور گـسترش یـافته اسـت.

کنترل:

اصـولا  راهکـار  موثـر  بر  مبنـاي  پـیشگیري  میباشد  و  میبایست  از  پیـوندكهاي  عاري  از  بیـماري بـراي تکـثیر نهال ها اسـتفاده نمـود. الـبته مـبارزه با زنـجره هاي نـاقل و نیـز عـلف هاي هـرز در كـاسـتن گسـترش بـیماري موثرند.

• پیـوند بایـد از درختان سـالم تـهیه شـود،بر روي پـایه سـالم پـیوند گـردد
• مـبارزه با نـاقلـین

گـموز ‏مركـبات:‏‏‏

بـیماري گموز Gummosis یـا پوسـیدگی طـوقه و ریـشه Root-rot درختـان مركـبات اولـین بـار در سـال 1834 ازآسـور گـزارش گـردیده اسـت. در ایـران بیـماري اولیـن بـار در سال 1320 گـزارش شـده و در مـناطـق شمـالی و جـنوبی كـشور بـخصوص خوزسـتان و فـارس وجـود دارد.

عـامل  بـیماري: عـامل  بـیمـاري  در  بـیشـتر  مـنـاطـق  ایـران  Phytophthora  citrophthora و  Phytophthora   parasitica میـبـاشـد . قـارچ   Phytophthora از  قـارچ هـاي كـاذب Oomycetes  اسـت  كـه  فــرم  جنــسی  آن  بـصــورت  oospore اسـت.  قارچ  داراي  تیـپهاي متفاوت و هـتروتـالیـک است. اما زمستـان گذرانی بوسـیله اسپـور و كـلامیـدسپـور مـیبـاشد.

عـلائم بـیماری:

عـلائم  بیـماري  بـرروي  طـوقه  در  ابتدا  به  صـورت لکه  كـوچک  قهوهـاي  ظاهر  شـده  كـه  خیـلی نامـشخص است  و بـه  تدریـج  گـسترش  یـافته  و جهت  پخـش  آن  به  طـرف  بالا  است  وبه  صـورت بیـضی در مـی آید و آونـدهاي آبـکش را از بـین میـبرد. در مـحل آلـودگی مـركبـات تـرشح صـمغ دارد از  جـمله  موارد  دیگر  مورد  حمله  ریشه  است؛  كـه  اغـلب  لـهیدگی  وسـیاه  شدن  ریـشه  را  در  پی دارد. در بـارنـدگی شـدید مـیوه نیز بر اثر حمـله قارچ دچار آسیب میشـود.

کنترل: شـامل پیـشگیری و معالجه می باشد.

پیشگیری:

1-انتخاب پایه مقاوم : انـواع پرتـقال، انـواع نـارنگـی، لیـموتـرش، لیـموشیـرین،بکـرائـی و تـرنج از جمـله ارقـام حسـاس میـباشد. نـارنج (به تـریستیزا حـساس) ونـارنج پـونسیروس تـریفـولیـاتا (بـه اگـزوكـورتـیس حسـاس) بـه بیـماري گموز مقـاومـند.

2-مـحل پیـوندك بـاید 30-15سانتیمتر از خـاك فـاصـله داشـته باشـد.

3-حـذف علـفهـاي هـرز از دور طـوقه

4-خـوداري از ایـجاد زخـم اطـراف طـوقه

5-جلـوگیـري از جمـع شـدن آب دور طـوقه درخـت

6-ضـدعفـونی ریـشه تـوسط محـلول بـردو 3درهـزار

7-خـرید نـهال سـالم از خـزانـه

8-بـاید دقـت شود در حیـن پیـوندزنـی قطـراتـی از آب یـا ذرهـاي ازخـاک بـاغ بیـن پایـه وپیـوندك قـرار نـگیرد.

9-فـواصل بیـن درخـتان حفـظ شـود.

10-اگـر پوسـیدگـی بیـشتر از نـصف دور طـوقه را فـرا گـرفته باشـد بایـد درخـت آلـوده را قـطع كـرد.

مـعالـجه:  ابـتدا خـاك دور طـوقه درخـت مبـتلا را كـنار زده واز رسـیدن آب به آن جلـوگیري به عـمل آوریـد. درخت مبتلا بـاید جـداگـانه آبیاری شـود. نـقطه پوسـیده اگر توسـعه نداشتـه باشـد ودر مراحـل اولـیه پیشـرفته است با یک چـاقوي تـیز پوسـت محـل را تـراشـیده تا به بـافت زنده برسـیم آنگاه به وسیـله محـلول یـک درصـد پـرمنـگنـات پتـاسیـم و یـا مخـلوط بـردو و یـا ارتو ساید و كوپراویت به میزان یک در  هـزار ضدعفونی سطحی  میـكنیم و پـس از دو هـفته محل  را  با  چسـب  باغـبانی  مـیپوشـانیـم.

طـرز تـهیه محلـول بردو یک درصـد:

کـات کـبود یا (سـولفات مـس) 200 گـرم ، آهـک زنـده 200 گترم، آب 20 لیـتر

 طـرز تهـیه مـحلول بـردو براي ضـدعفونـی ریـشه ها قـبل از كـاشت:

كـاتكـبود 70 گـرم، آهـک زنـده 70گـرم، آب 20 لـیتر

آنتـراكنوز ‏مـركـبات

‏‏آنتراكنوز یکـی از شـایعـترین بـیماريـهاي مـركبات در دنیا و ایـران اسـت. این بیمـاري به درخـتان ضعـیف و تحـت تنش حـمله میـكند. ولـی در سـالهاي اخیـر، افـزایـش خسـارت حتـی در بـاغهـایی با  مـدیریـت مـناسب دیـده شـده اسـت. ایـن امـر مـیتواند نـاشی از تـغییـرات محیطی تـنشزا، تـغییـرات ژنـتیکی بیـمارگر یا شـرایـط مساعد آب و هوایی شمال  ایـران  براي  چـرخه  زنـدگی بیـمارگـر و تـوسعه بیـماري بـاشد.

در  سالـهاي اخیـر بیـماري آنـتراكنـوز مـركـبات، در اسـتان مازنـدران در تعـدادي از ارقـام تـجاري مـركبات خسارت ایجاد كـرده اسـت. این بـیمـاري به صــورت گسـترده اي در برخـی بـاغ هـاي مـركـبات ایـن اسـتـان مـشاهـده شـده اسـت. مـخصوصـا پــس از سـرمازدگـی ها و یخبـندان، بدلیل خشک شدن بـرخی شاخه ها و بروز بیـماري بر روي قسمت هاي مـرده درخت افـزایـش میـابد.

بـیماري آنـتراكنـوز معـمولا بـه درختـان ضـعیف حـمله میـكند. لـذا تـقویت درخـتان با آبـیاري بـه مـوقـع و كـود دهـی منـاسب، هرس شـاخـه هـاي خـشک، مـبارزه با آفـات و علف هـاي هـرز و در كـل مـدیـریـت صحیح و رعـایت بهداشت بـاغی در كـاهش خسـارت بیـماري مـوثـر اسـت.

در درخـتان آلـوده خشـکیدگـی شـاخه به آرامی گـسترش یـافته و بـاعـث پژمردگی و زرد شـدن و  ریـزش بـرگها میشود. بـر روي بـرگ، لـکه ها ابتـدا بـه رنـگ سـبز روشـن و سپـس بـه رنـگ قهـوهـاي در می آینـد و انـدام هاي بـارده قـارچ (آسـروول) به صـورت نقـاط سیـاهرنـگ و منـظم روي این لـکه ها تـشکیل  میـگردنـد.

این  نـقاط  گـاهی بر روي شـاخه هاي  آلـوده نـیز دیـده مـیشوند. بر روي شـاخه ها  شـیارهـاي  كـوچک بـا عـمق كـم در طـول شـاخه دیـده مـیشود و در نـهایـت بـاعث خشـکیدگـی سـرشاخـه ها مـیگردد.

بر روي میـوه ها لکـه هاي سـطحی به رنـگ خـاكستري مـایل به نـقرهاي و در انـتها قهوه اي مایـل به خاكستري مشاهده مـیشود. منـبع آلـودگـی در این بـیماري شاخـه ها، برگـها و  میـوه هـاي آلـوده  میـباشند و  قـارچ  میـتواند درایـن اندام ها به صـورت  آسـروول و ریـسه  بـاقـی بمـاند. رطـوبت  بالا و هـواي نسـبتا گـرم براي رشد قارچ  مناسب  است. هنگامی كه آسروول ها خیـس شـوند، كنـیدي ها  آزاد و مـنتشر میـشوند. كـنیدي ها همـراه با آب نـاشی از ریزش بـاران از بـالاي درخت به سمت پایـین جریان مییابند و بـاعث آلـودگی اندام هاي پایـین درخت میـشوند. دوره هاي طولانی مدت رطوبت و بارنـدگی براي پیـشـرفت بیـماري ضـروري اسـت. اسپـورها، بـعد از قـرار گـرفـتن روي سطـح میـزبان در صـورت وجـود شرایط مـساعد رطـوبتی و دمـا جوانه مـیزنند و یا اپـرسوریوم مـقاوم با دیـواره ضـخیم و تـیره تولـید میكنند كه به سطـح میزبان مـتصل مـیشود. اپرسـوریوم داراي مـیخ رخـنه آلـودگی اسـت و بـا تولـید آنـزیم هاي هضـم كنـنده، به كـوتیـکول و دیـواره سلـولی  میـزبان  نـفوذ  میـكند. آسروول در بافـت هاي آلـوده به صـورت دوایـر متـحدالمركـز تشـکیل می شود و اسپـورهاي زیادي را تولید میكند. در  این مـرحله عـلایم آنتـراكـنوز در بافت هاي آلـوده ظـاهر می شود. با تـوجه به این كه بعـضی از ارقام مركـبات در اوایل تابـستان گلدهی ثانویه دارنـد، همـین امـر منـجر بـه آلـودگـی بیشتر میشود. آسروول هاي مـوجود در روي بـرگ ها و میـوه هاي مـرده، آلـودگی اولـیه را در فـصل بهـار ایـجاد میـكنند و چـرخه زنـدگی تکـرار میگردد.

بیـماري لکـه اشـکی مـیوه مـركبـات  نیـز در اثـر همیـن قارچ ایـجاد میـگردد. نشانه هاي بـیماري در سـطح پوست میوه مركـبات به صـورت نوارهـاي قـرمز مایـل به قهـوه اي هسـتند و ازبـالا به پایـین میـوه كشـیده می شوند. بیمـاري نـاشی از گـونه Colletotrichum  gloeosporiodes  در انواع مـركبات كـه نـشانه هاي آن لکـه ها نکروتیک در برگ و خشکیدن سر شاخـه هاست. در میوه نشـانه بیـماري به صـورت لـکه هاي قـهوهـ اي تـا سـیاه ظاهر مـیشود. آنتراكنوز میوه در میوه هاي رسـیده مخـصوصا واریتـه هاي مـیانرس و زودرس گـریپفـروت دیـده می شود. این بیـماري بیشتر در میـوه هایی كه بر اثـر ضـربات مـکانیـکی دچـار جـراحت شـدند دیـده مـی شود بـراي مـثال آفـتاب سـوختـگی، سـوختـگی شیـمیـایی، صـدمات آفـات، سـاییـدگی و افـزایش بیـش از حـد دوره انبـاردار… يسـبب شـده كه قـارچ عـامل بیـماري بر روي چـوبه اي مـرده در كـنوپی درخـت رشـد نمـوده و در فـواصل كوتـاه حـتی با ضـربات تنـد باران منـتشر میـگردد.

بـررسی زمـستان گذرانـی قـارچ نشـان داد كـه به صـورت آسروول و ریـسه در بقـایاي آلـوده زمسـتان گـذرانی نـموده و مـیزان دوام آن در بـقایاي گیـاهی بیش از یـک سال اسـت. پـس بهـداشـت بـاغ و از بیـن بردن برگ ها و شـاخه هاي آلـوده از سـال قـبل بـراي كـنترل بـیماري مـؤثر اسـت.

کـنترل شیـمیایی  بـیماري بـصورت اسـتفاده از قـارچ كـش هاي فـربـام، زیـنب، كـاپتـان بـه نـسبت 2-1.5 درهـزار؛ در پایـیز مـوقع خواب سـمپاشی با دو كـیلوگـرم سـولفـات مـس، یک كـیلوگـرم سولـفات روي و دو كـیلوگـرم آهـک و صـد لـیتر سـمپاشی انـجام شود. بـهتر است درخـتان تقـویت شـده و شـاخـه هـاي خشـکیده درپـاییـز حـذف گردد، كـنترل آفـات و سـایر بیـماري ها بـراي جـلوگـیري از زخـمی شـدن برگ هـا و مـیوه ها بـسیار كـار آمد می باشد