بيماري پوسيدگي طوقه و ريشه كيوي

مقدمه

بيماري پوسيدگي ريشه و طوقه كيوي اولين بار توسـط بينش و پورعبداله (1368) از مازنـدران سپس توسط هوشيـار فرد و پورعبـداله (1387) از يک نهالستان كيـوي در منطقه بندر انزلـي (روستاي  خميـران)  گـزارش  شد. ميزان  آلودگي در برخي ازنهـالستان تا بيش از 30 درصـد برآورد گرديـده است.اندام تكثـيري قـارچ عامل بيمـاري در خاك استـو مي توانــد پس از برخورد قطـرات آب بــاران يا آبيـاري باراني با سـطح زمين، به اطـراف پراكنـده شود و طـوقه كيـوي را آلـوده كند.آلودگي نهـال هايي كه پايين تر و نزديک به سطح خـاك پيوند شـده اند ،شــايع تـراست.

علائـم بيمـاری

علائم، ابتدا به شكـل لكه هاي قهـوه اي تيـره تـا سـياه رنگ در نزديكي طوقه مشـاهده مي شود كه در زير ايـن لكـه هـا بافـت پوست تغيير رنگ داده است.اين تغيير رنـگ بتدريج گســترش يـافته و بـاعث تغيير رنگ بافت كامبيوم و حتـي قسـمت چـوبي بافت طوقه نيز مي گردد.

تـرك و تركيـدگي پوسـت طوقه در مراحل اوليه آلودگي ديده نمـي شود ولـي كن، پـس از مدتي ترك خوردگي هاي پوست طوقه و اسـننجي و مرطـوب شدن بافت آن به همراه ترشح صـمغ ظـاهر مـي شـو د. زمــاني  كه، آلودگي دورتادور طوقـه درخت (يا نهال) را فرا بگيرد تدريجاً باعث خشک شدن و از بين رفـتن آن خواهـد شـد. پوسـيدگي ريشه (لهيـدگي پوست ريشه) معـمولاً در خـاك هاي سنگيـن كه يا اكسيژن نـداشته و يا زهكش براي خـرو آب اضافي ندارند ايجاد مي شود.

در چنـين حـالتي كنـد شـدن رشد درخت (يا نهال) و زردي و ريزش برگ ها اتفـاق مـي افتـد. ممـكن است كه، ريشه هاي پوسيده مورد حملـه سـاير عوامـل قارچي خاكزي قرار گيرند.مـدت زمـان نـابودي نهـال هـا (يـا  درختان) در اثر اين بيماري به عوامـل مختلفـي بسـتگي  دارد. دماهاي خنک تر و رطوبت بالاتر در زمستان و بهار براي توسعه بیماری مطلوب است.در گيلان، علائم در بهار بصورت كـاهش رشد شاخساره هاي انتهايي، كوچكي اندازه و زردي يا پژمردگي برگ ها و تا پوشش باز درخت و در اواخر بهار و تابسـتان بـه دليل افزايش دما و تنش رطوبتي ،توقف ناگهاني رشد، خشـک  شدن و زوال درختان (يا نهـال هـا) بيمـار و ريـزش بـرگ هـا تشديد مي گردد.

در حالتي كه،شرايط آب و هوايي و خاك براي رشد قارچ عامل بيماري مناسب باشـد ،درختـان  در طول مدت يكسال كاملاً خشک خواهند شد. البته ممكن اسـت  كه، درختان بيمار در طي چندين فصل زراعـي، تـدريجاً دچـار زوال شوند

عامل بيماری

عمــدتاً گونــه هــاي قــارچيPhytophthora citrophthora ، Ph. cryptogea،Ph. Megasperma،Ph. Drechsler و Ph. Cinnamomi به عنوان عوامل مهـم پوسـيدگي ريشـه و طوقه كيوي در كشور و دنيا شناخته شده اند. قارچ فيتوفترا در خـاك  اسـت (خـاكزي)  و مـي توانـد از طريـق آب آبياريو بارندگي (پاشش قطرات باران)، ادوات كشاورزي (بيل، قيچي، اره، تيلر) و نهال آلوده از يک منطقه به منطقه ديگر و از يک درخت به درخت ديگر منتقل شود.

عوامل مهمي در آلودگي اوليه نهال يا درخت نقش دارند که عبارتند از:

1-رطوبت خاك: قـارچ  فيتـوفترا در رطوبـت بالا و بـويژه در زمين هـاي رسي كه رطوبت بيشتـري را در خود نگه مي دارند و زهكشي ظعيـف است (خـاك اشباع) فعاليت قابـل ملاحظـه اي دارد. احتمال وقوع بيمـاري پوسيدگي ريشه و طوقـه در باغـات تسطيح نشـده و نـاهموار  بـدليل جمـع شـدن آب بيشـتر در قسمت هاي پست تر، زيادتر است. همچنين، بـارش هـاي شـديد زمستانه و پاييزه باعث آبگرفتگي پاي درختان و افـزايش خطـر بيماري پوسيدگي طوقه و ريشه مي شوند.

2-درجه حرارت: چنانچه درجه حرارت محيط درفصل بهار پايين باشد امكان آلـودگي بيشـتر خواهـد بـود. دماهـا ي بـين 15 تا 23 درجه سانتي گراد شدت بيماري را افزايش مي دهند.

3-كوددهي: مصرف بـيش از حـد كودهـاي حـاوي نيتـرو ن موجب نرمي بافت و فراهم آمدن شرايط تنش پذير مي گردد  و ميتواند باعث ايجاد ترك هايي ريز در قسـمت ريشـه و طوقـه  درخت شود كه محل ورود قارچ خواهد بود. به طور كلـي ،هـر عاملي كه ايجاد زخم در ريشه يا طوقه نمايد در آلودگي اوليـه تاثير دارد.

4-اسيديته خاك: ميزان اسيديته خاك نيز درزنـده مـاني و فعاليت اسپورهاي قارچ در خاك موثر است. در اسيديته كمتـر از 5/4 آلودگي جزئي و در خـاك هـايي بـا اسـيديته 4/7-4/5 آلودگي شديد است (اسيديته مناسب خاك براي كيوي حـدود  5/6 مي باشد).

راهبردهای مديريت بيماری

معالجه درختان بيمار تا حدودي دشوار و مستلـزم هزينه وصرف وقت زيادي است. راهكار هاي كنترل بيماري پوسيدگي فيتوفترايي ريشه و طوقه كـيوي بر پيشگيـري و مديريت آب ها استوار است.

لذا بايستي با رعايت نكات ذيل از بيماري پيشگيري نمود:

الف) اقدامات زراعي و بهداشتي

1-آگـاهي از سابقه كشت زمين: احـداث نهالسـتان كيـوي در زمين هايي با سـابقه كشت درخت (مانندمركبات) يـا گياهـان جاليزي (مانند هندوانه)، نيازمند مراقبت ويژه است. نهالستان ها بايد حدالامكان درزمين هايي احداث شوند كه قبلاً يا كشت نشده و يا غلات كشت شده باشد.بايد از كاشت نهال در زمـين هايي كه داراي درختان كيوي چند ساله است به علـت نياز آبي متنـاوت آنها، خـودداري گردد. كاشت نهال در چمنزار به شرطي كه اطراف تنه نهال عـاري از چمـن و علـف هـاي هـرز باشـد، توصيه مي شود.

2-كاشت ارقام مقاوم(متحمل)يا نيمه حساس: ارقـام متتلف كيوي به لحاظ حساسيت نسبت بـه بيمـاري متنـاوت هستند. كيـوي در برابر قارچ فيتوفترا متحمل ولي نسبت به آب گـرفتگـي حسـاس اسـت. گونه Ph. Cryptogea باعث پوسيدگي شديد ريشـه و طوقـه و گـونـه Ph. Citrophthora (شـايع در كـشور) بـاعث پوسيدگي متوسـط تا شديد ريشه در ارقـام هاي وارد،برونو و آبـوت مـي شـود. رقم هايوارد در مقايسه با ارقام برونو و آبوت مقاومـت بيشـتري بـه پوسيدگي ريشه و طوقه در اثر قارچ Ph. Megasperma دارد.

3-تهويه خاك: زمين نهالسـتان كيـوي بايـد داراي زهكـش سطحي و زير سطحي مناسب بوده و ماندآب نداشته باشد.

4-كـاشت نهال سالم و گواهي شده: بايـد از پايـه مقــاوم و نهال سالم و غير آلوده براي احداث باغ كيـوي اسـتفـاده گـردد (نهال سالم داراي شاخه بندي و حجم ريشه اي مطلوب اسـت.) مايه قارچ ممكن است از راه خاك، آب و نهال هاي آلوده به بـاغ منتقـل شــود (ممكن است كـه، آب رودخانه ها، كـانال يـا استترهايي كه براي آبياري استفـاده ميشود به انواع گونه هاي قارچ فيتوفترا آلوده و منبـع آلودگي براي باغـاتي  كه ازآب آنهـا آبياري ميگردند، باشد.)

5-عـدم كـاشت سبـزی، صيفي و جـاليز درباغ های كيوی: بايد حـد الامكان از كاشت اين نوع مـحصولات خودداري شود زيرا، آبياري اين محصولات مانند هندوانه و فلفل باعث تشديد پوسيدگي فيتوفتورايي طوقه و ريشه ميشود.

6-آبيـاری مناسب: تنظيم دور آبياري و ميزان آب، به طوري كه از پيدايش حـالت اشباع خاك براي مـدت طولاني (بيش از 24ساعت) جلوگيري شود. دوره هاي متوالي غرقـاب شدن خاك مثلاً بر اثر آبياري بيش از اندازه و نيز آبياري زياد بعد از يک دوره خشكي خاك، شرايط مساعدي را براي وقوع بيماري فراهم مي سازد .بهتر است آبياري در دفعات بيشتر ولي زمان هاي كوتاه انجام شود.

دقـت در روش آبياري بـاغ به طـوري كه، آب به صورت گـودال در پاي درخت جمع نشود، اهميت دارد. بارش هاي مـداوم همـراه با بادهاي شديد باعث انتشـار آلودگي قارچي از خاك به ميوه ها و پوسـيدگي و ريـزش ميوه هامي شود. در آبياري قطره اي، قطره چكان ها و يـا آب  پاش هاي آبياري باراني را بايد بنحوي تنظيم كرد كه، آب روي تنه و طوقه نريخته و يا در اطراف طوقه جمع نشود

7-تقويت درخت ها با كود دهي: در طـي مدت معـالجه درختان بيمار،مي توان ازكودهـاي حاوي پتاسـيم، فسفر و فسنيت استفاده كرد. همچنين در برنامه كودي باغ بهتر اسـت  كه، كود شيميايي دي آمونيوم فسفات بجاي اوره، مصرف گردد.

8-كنترل علف های هرز: تقويت درختان از طريق كنترل علف هاي هرز اطراف طوقه و سايه انداز درختان بايـد انجـام گيـرد.

كنترل علف هاي هرز اطراف تنه درخت به جلوگيري از ايسـتادن آب و اشبـاع شدن خاك كمک مـي كند. كاشـت محصولات زراعي پوششي ماننـد شبدر سـنيد (Trifolium repens L.) علف بره سر (فتوك،فسكيوي قرمز) Festuca rubrarubra L. فستوكاي بلند(Festuca arundinacea) ماشک گل خوشه اي (Vicia villosaRoth.) به كنترل علف هاي هرز و نفـوذ آب در خـاك در نزديكـي پـاي درختان كيوي كمک مي كند.

9-عمـق كاشت مناسب: از عميق كاشتن نهال ها خودداري شود، به طوري كه در زمان كاشت نهال، فقط ريشه زير خاك قرار گيرد و محل اتصال پايه و پيوندك بالاتر از سطح خاك و طوقه آزاد بـاشد (بايد از انبـاشتن خاك و كود در اطراف طوقه جداً خودداري گردد) همچنيـن، كـاشت عميـق نهـال و زير خـاك شدن طوقـه، عـامل نرسيدن اكـسيژن كـافي به ريشه، عـدم رشد مطلوب درخت (يا نهال)، افزايش رطوبت درمحل طوقه و بالاخره منجر به حمله عوامل قارچي و مرگ نهال (يا درخت) خواهد شد.

10-جلوگـيری از زخمي شـدن طوقه يا ريشـه: در مـوقع عمليـات زراعي مانند استفـاده از كولتيواتور، سله شكني و يا و جين مكـانيكي علف هاي هرز، بايد مواظب بود تا زخم يا خراش در قسمت طوقه يا ريشه كيوي ايجاد نگردد.

11-محافظت در برابر سرمازدگي:  نهال ها يا درختان سرمازده در برابر بيماري حساس تر هستند. اين احتمال وجود دارد كه، دماي هوا در زمستان به 4-0 درجه زير صفر و يا حتي پايين تر برسد و بايد اقداماتي را براي حناظت نهال (يا درختان) كيوي در برابر سرمازدگي انجام داد. در صورتي كه سطح باغ در زمستان از علف سبـز پوشيده باشد بهتر نسبت به سرمـا مقـاومت مي كند. مقاومت درختـاني كه به هر علتي ظعيف شده باشند در برابر سرمـاي زمستانه كمتر مي شود. مصرف کودهاي دامي نپوسيده و كودهاي ازته (مخصوصاً اوره) توسط باغداران باعث افزايش حسـاسيت درختان (يا نهال ها) نسبت به يخبندان هاي پاييزه (از اواسط آبان تا آذرماه) و زمستان شده و طوقه آنهـا دچار تركو پوسيدگي مي گردد.

همچنیـن، باغـاتی كه داراي زهكـش ضعيف يـا فـاقد زهكـش هستند و يـا دچـار آفـت زدگي شده انـد ،در برابر سرمـا و يخبندان حساس تـر مي باشند. لـذا، توصيه مي شود دور طـوقه و تنـه درختـان (يا نهـال ها) تا ارتفـاع 50 سـانتي متر از اواخـر پـائيز تا اوايل بهـار با گوني يا پلاستيک سيـاه پوشـانده شود. احداث باغ كيـوي در كنـار جنگـل هـا، رود خانه هـا، بركه ها و كنـار سواحـل كه داراي هواي مرطوب و نقطه شبنم بالا هستند آسيب هاي سرمازدگي را كاهش ميدهد. پاشيدن آب بر روي شـاخه هاي درختـان كيوي در دماي صفر درجه سـانتيگراد با استفـاده از سيستم آبيـاري بـاراني (overhead sprinkler system) و يا محلـول پاش ها به كـاهش خسارت سرمازدگي و يخبندان كمک مي كند.

12-ضدعفوني ادوات باغباني: قيچي يا اره باغباني در زمان هر شاخه  با استناده از وايتكس (25/5 درصد هيپوكلريت سديم) يا اتانول 70درصد (مدت 20ثانيه) ادعنوني شوند.

ب)كنترل شيميايي

1-ضدعفوني ريشه نهال های خريداری شده: ريشه  نهال ها قبل ازكاشت با  قارچكش هاي مناسب مانند بردوفيكس (با نسبت 10در هزار) ضدعنوني و سپس كاشته شود.

2-ضدعفوني خاك و يا خاك خيااني با قارچکش ها : درمراحل ابتدايي آلودگي قارچ فيتوفترا ميتوان از قارچكش سيستميک متالاكـسيل (ريدوميل، Ridomol Gold SL ) بميزان 320 – 160گرم/ 160 ليتر آب طي دو نوبت در پاييز بعد از برداشت محصول و سپس در اوايل بهار و يا تركيبات شيميايي بنام فسنيت پتاسيم (آگرينو ) و 50 ActigardWG plant activator Actigard به صورت خـاك خيسـاني يا گـرانول پاشي در خـاك اطـراف طـوقه درختـان بيمـار استفاده کرد. همچنين، خاك خيساني با استناده از قارچكش هاي فوزتيل-آلومينيوم (Aliette ،حركت سيستميكي در آوند چوب و آبكش، حركت دو طرفه در گياه( اتازول، پروپامو كارب )حركت در آوند چوب، حركت از پائين بطرف بالا در گياه)،پروپاموكارب آلومينيوم هيدروكلرايد+ فوزتيل (پريويكور انرژي SL 840 ،فرمولاسيون مايع قابل حل در آب)، درسايه انداز درختان موثر خواهد بود.

3-ضدعفوني محل پوسيدگي طوقه: در صورت مشاهده هرگونه ظعف و پژمردگي دربرگ درختان، سريعاً نسبت به بررسي ريشه و طوقه اقدام شود.

بايد قبل از پيشروي بيماری و درختان، نسبت به مبارزه با عامل بيماري اقدامات لازم بشرح ذيل انجام شود:

در شـرايـط ابتلاء درخت كيوي به بيماري، بايد خاك اطراف درخت را كنار زد و توسط يک بر محل زخم طوقه را تميز نمـود. آنگاه تمام قسمت هاي آلـوده و قهوه اي رنگ چوب ريشـه و طوقه را بايک چاقوي تيز تراشيده تا اندازه اي كه به بافت زنده و سالم درخت رسيد.سپس محل تراشيده شده  را با سموم مسي مانند كوپراويت به مقدار 100 گرم/ يک ليتر، اكسي كلرور مس پنج درهزار،خمير بردو غليظ دو درصد يا بردوفيكس غليظ ضد عنوني و پس از خشک شدن با چسب باغباني پانسمان كرد.

روش تهـیه مخلــوط بردو:

مخلوط بردو، مخلوط محلـول سولفات مس و دوغاب هیدراکسید کلسیم است. براي تهـيه خمير بردو، دو كيلوگرم سولفات مس و دو كيلوگرم آهک را در ظروف جداگانه به ترتيب با 8 و 4 ليتر آب بصورت محلول (دوغاب) درآورده و سپس به آرامي و در حالي كه محلول آهكي بهم زده مي شود، سولفات مس روي آن ريخته شود.سمپاش بايد مجهز به همزن خوب باشد تا از ته نشين شدن متلوط جلوگيري شود و يا هر چند دقيقه بايد مخلوط را با بيل يا چوب همزده شود.

4-محلول پاشي شاخ و برگ و تنه: محلول پاشی برا استفاده از قارچکش فوزتیل آلومینیوم (Aliette ،آلیت بره نسبت 5/1 در هزار،) قارچکش-باکتری کش سیستمیک OxiPhos ترکـیب اسید فسفـرو +پراکسید فعـال) به میزان 2-1 لیتر/ هکتـار و یا ترکیبـات فسفیت پتاسیـم (آگریفوس) طی دو نوبت بمیزان  3-5/2 در هرزار و50WG Actigard (این ترکیب قابل اختلاط با حشره کش های خیلی قلیایی و روغن های  معدنی و قارچکش های مسی نمی باشد) تا حد زیادی درجلوگیری ازپیشرفت بیماری پوسیدگی طوقه و ریشه موثر است.