سمپاشی اصولی مزارع گندم

دستـورالعمل فنی سمپـاشی در مزارع گنـدم

لـزوم اصلاح و جـایگزینی روش هـای موجود در مکـانیزاسیون کشـاورزی، توجه به مدیریت نهـاده های شیمیـایی به منظور جلوگیری از آلودگی منـابع پایه (آب و خاک) و حفـاظت از محیط زیست، افزایش کمیت و کیفیت عملـکرد در واحد سطح و تولید اقتصـادی و مقرون به صرفه جهت تـامین نیاز کـشور و هدف گذاری صادراتی در سـالهـای آتی، باید مدنظر جدی قرار گیرد. عملیـات داشت یکی از مهمترین بخش عملیات کشاورزی می باشد که رابطه مستقیم با موارد فوق دارد. در حال حاضر استفـاده از 20 نوع سمپـاش در معمول می باشد که کـاربرد انواع لانس دار، بـال دار، و میکرونر در یطع مزارع گـندم بیشتر متداول می باشد.

در تحقیقی درمورد افشـانک سمپاش های بـال دار پشت تراکـتوری مشخص شد و در افشـانک های ایرانی الگوی پـاشش نـامنظم بوده و به دلیل غیر یکنواختی بالا و تولید قـطرات با انـدازه و  تعداد منـاسب توصیه نمی گردد. نتایج ارزیـابی فنی سمپاش های رایج مورد استفاده در مزارع گندم چهار  استان کشور نشان داد که مشکل اساسی، کاربرد روش های غیر علمی، کم سوادی و عدم رعـایت اصول ایمنی توسط کاربران، تنظیم نامنـاسب سمپاش، عدم توجه به شرایط جوی در حین عملیات نا آشنایی کاربران با روش های نوین سمپـاشی ، استاندارد نبودن لانس ها و افشانک ها می باشد. طی یک بررسی در کشور سوئد، مشخص گردید که از 422 سمپاش مورد بررسی، 52% افشانک ها خراب است و در 26% از آنها پمپ سمپاش اشکال فنی دارد. بی توجهی به تنظیم دستگـاه های سمپاش و همچنین نوع و کیفیت افشـانک و سایر متعلقات از جمله مهم ترین عوامل اتلاف سم بوده است.

نتـایج حاصل از بررسی سه نوع سمپاش پشت تراکتوری بوم دار، فرغونی لانس دار و میکرونر پشتی به منظور مبـارزه با علف هرز گندم در منطقه اردبیل، نشان داد که با درنظر گـرفتن عوامل فنی ، اقتصـادی و زیست محیطی، استفاده از سمپاش های میکرونر و بوم دار توصیه می گردد.

در این نوشتار سعی می شود با یک رویکرد جدید، علاوه بر بهینه سـازی سمپاش های متداول در مزارع گندم کشور و معرفی یک روش نوین، دستورالـعمل های فنی و کـاربردی در راستای کاهش مصرف آب سموم با ملاحظات زیست محیطی و ایمنی کاربران ارائه میگردد.

انواع سمپاش های متداول در مزارع گندم

عمده سمپاش های مورد استفاده در مزارع گندم کشور انواع لانس دار، بالدار و میکرونر می باشد که موارد فنی مهم در مورد کاربرد این سمپاش ها به شرح زیر بیان می گردد:

الف) سمپاش های لانس دار

در حالت کلی سمپاش هاس لانس و شیلنگ دار( پشت تراکتوری، فرغونی، زنبه ای و…)برای سمپاشی باغات شاخته شده اند و استفاده از آنها به دلائل غیر یکنواختی پاشش، محلول مصرفی بالا، بازده کم، بادبردگی شدید قطرات سم، استهلاک موتور و پمپ در اثر کار در فشار بالا(یش از 20 بار )،نیاز به نیروی کارگری زیاد، مسمومیت کاربران و… از نظر علمی صحیح نمی باشد. سمپـاش های مرسوم محدوده ای وسیع از قطـرات را از نظر اندازه تولـید می نمـایند. قطرات درشت سم در روی برگ هـا به یکدیگر پیوسته و تشکیـل قطـرات درشت تری می دهند این قطرات درشت به طرف پـایین غلـیده و روی خاک می افتند و سبب آلودگی می شوند. قطرات بسیار ریز نیز در نتیجه بادبردگی از دسترس هدف دور می شوند. لذا لازم است که با توجه به هدف سمپاشی از اندازه مشخصی از قطرات استفاده شود تا نتیجه مطلوب از عملیات بدست آید.

بـا توجه با اینکه تعداد سمپـاش هـای لانس دار در کـشور زیاد بوده و استفـاده از آنها به دلیـل عدم فرهنگ سازی در سطح کشـاورزان توسعه یافته است، به عنوان راهکـار های اصلاحی می توان دو راه حل ارائه نمود:

1 – استفـاده از بال دو متری بـا چهـار عدد افشانک بادبزنی نـوع 11001 به جـای لانس در سر شیلـنگ ها

در این حالت همانند سمپـاش بـال دار پشت تراکتوری، یکنواختی پاشش در عرض بال حاصل و میزان مصرف به 300-400 لیتر در هکتار کاهش می یابد و به دلیل کاهش فشار سمپاشی به 1-4 بار، استهلاک قطعات کاهش و بازده سمپاشی افزایش می یابد. همچنین در زمین هایی که حرکت تراکتور مقـدور نیست، می توان از این روش به راحتی استفـاده نمود. در صورت ساخت بوم ار فلز سبک مانند الومینیوم ممی توان عرض کار بوم را تا 6 متر افزایش داد.

2 – استفاده از لانس مجهز به افشانک سرامیکی

اصلاح ادوات کـم هزینه ترین و اقتصادی ترین روش برای بهبود عملـکرد سمپاش های موجود است. بـا توجه به اینکه طبق مصوبه شورای عـالی استـاندارد، از سال 1388 مـاشین هـای کشاورزی مشمول استاندارد اجبـاری شده است. اهتمام جدی سازندگان به استـاندارد سازی ادوات و توجه ویژه کشاورزان به این امر در زمـان خرید ضروری می باشد. علیرغم عدم توصیه کـاربرد سمپاش های لانس دار در مـزارع گندم، با توجه به بضـاعت مالی اندک کشـاورزان، نتـایج استفاده از لانس مقاوم و استـاندارد با افشانک سرامیکی به صورت میدانی در شهرستـان ارومیه نشان داد کـه میـزان مصرف سم، در مقایسه با لانس های مرسوم و غیراستـاندارد تا حدود 25% کـاهش می یابد. عمر مفید افشانـک های سرامیکی به طور معنی داری بیشتر از انواع مرسوم می باشد و بـاعث کاهش هزینه واقـعی در هکتار می شود. مهم ترین مزیت این راه حل نیـاز به صرف کمترین هزینه از سوی کشاورزان است.

ج) سمپاش های میکرونر

روش های نوین سمپاشی علیرغم اینکه هزینه بر می باشند ولی کاهش میزان مصرف سم در مقایسه با اصلاح ادوات موجود معنی دار می بـاشد. درحال حاضر در دنیا کاربرد روش های نوین با حجم مصرف کم در سطح مزارع متداول می باشد مه در این میان سمپاش های میکرونر با توجه به نتایج مثبت تحقیقاتی و بومی سازی ساخت آن در داخل کشور معرفی می گردد. با توجه به مشکلات عدیده کـار با سمپاش های مرسوم از جمله ایجـاد ذرات غیر یکنواخت، مصرف محلول سم بالا، کم بودن اثرات سمپـاشی و قطعات یدکی گران و قیمت خرید اولیه بـالا، ایده سمپاشی میکـرونر با استفـاده از صفحـات چرخان برای ایجـاد ذرات ریز و یکنواخت ارائه گردیده است. در این روش مایع سم در وسط یک دیسک چرخان ریخته شده و روی سطح دوار به صورت یک لایه ی نازک گسترش یافته و به شکل قطراتی کاملا مجزا در می آید با این روش اندازه قطرات محلول سم تحت کنترل خواهد بود و بدلیل ایجـاد ذرات ریز و کاملا یکنواخت حجم محلول سم پاشیده شده 20 -10 برابر کمتر از مقدار مورد استفاده در سمپاشی های مرسوم خواهد بود. از ویژگی های صفحات چرخان وجود شیار های فوق العاده ظریف در لبـه آن است که همچون موزعی برای محلول سم به شمار می رود و باعث ایجاد ذراتی کاملا یکنواخت از محلول سم می شود.

میکرونر ها را می توان بر روی انواع سمپاش های پشتی و تراکتوری نصب نمود. با توحجه به خصوصیات کشاورزان همچون ضعف بنیه مـالی و پایین بودن سطح سواد ایشان، این سمپـاش هـا از قیمت خرید اولیه و هزینه تعمیر و نگهداری پـایینی برخوردارند و کشاورزان با یک آموزش کوتاه مدت قادر به کار با این سمپاش ها هستند. هزینه های عملیاتی اینگونه سمپاش ها نیز با توجه به صـرفه جویی قابل توجه در میزان محلول مصرفی تا حد زیادی کـاهش می یابد. از نظر سهولت و انعطـاف پذیری عملیـاتی نیز از جمـله مکـانیسم های سـاده، فـاقد صدا و لـرزش محسوب می شوند. و می توان بـا توجه به شرایط محصول از میکـرونر ها برای سمپاشی زراعت های کوتاه و بلند همچنین سمپـاشی باغات به خوبی بهره برد. همچنین نتایج تحقیقات نشان می دهد با توجه شدن سمپاش های میکرونر به سامانه هوا کمک یا دمنده، کارائی این نوع سمپاش افزایش یافته و در برابر آلودگی محیط زیست و کاربران به نحو مطلوبی عمل نمود.

شرایط آب و هوائی جهت عملیـات سمـپاشی

نتـایج تحقیقـات انجام شده در کشور نشان می دهد که آگـاهی کاربران در مورد عوامل آب و هوایی موثر در حین عملیـات سمپـاشی کم می باشد که این امر بطور معنی داری باعث افزایش مصرف هـدررفت سموم، آلودگی محیط زیست و کـاربران می شود. عوامل موثر آب و هوائی در هنگام عملیات سمپاشی عبارتند از:

• سـرعت و جهت بـاد: سرعت باد معمولا بحرانی ترین عـاملی است که نقش عمده در بادبردگی قطرات سم به خـارج از هدف موردنظر می شود.با افزایش سرعت باد، قطرات ریزدور تر از هدف سقوط می کنند. قطرات درشت تر کمتر به وسیله باد تحت تحت تـاثیر قرار می گیرند و سریع تر سقوط می کنند با ایـن وجود بـاد های تند می توانـد حتی موجب شود قـطرات بزرگتر به خـارج هدف حرکت کنند. مطـالعاتی که در تونل باد و سطح مزرعه و یا با کـاربرد مدل های شبیه سـازی رایـانه ای انجام شده نشان می دهد که یک رابطه خطی بین بـادبردگی سم و سرعت باد وجود دارد. حداکـثر سرعت مجاز باد برای عملیـات سمپـاشی سه کیلومتر در سـاعت می باشد. البته ذکـر این نکته ضروری است که در شرایـط بدون باد ذرات بسار ریزی مـایع سمی فـاقد قدرت نشستن بر روی هـدف هستند و یک حداقـل سرعت بـاد (کمتر از سه کیلـومتر در سـاعت) برای عملیـات سمپـاشی اهمیت دارد. جهت باد نیز باعث بـادبردگی سموم می شود. نتایج تحقیقات انجام شده در مزارع گـندم در سطـح کشور نشان داد که کاربران باد یا خلاف جهت باد سمپاشی می کردند که این امر بـاعث هدر رفت سموم و ایجاد مسمومیت می باشد. عملیات سمپاشی باید مطابق با شکل زیر عمود بر جهت باد توسط کاربر یا تراکتور انجام شود.

اصـول زیست محیطی و ایمـنی

نـتایج حاصل از تحقیقات در سطح مزارع گندم کشور نشـان داد که اغلب کاربران توجه لازم به حفـاظت از محیط زیست و ایمنی فردی ندارند. نداشتن کلاه ایمنی، ماسک، عینک، لباس مناسب بدون درز در قبل و حین عملیات سمپاشی باعث ایجاد مشکلات مسمومیتی برای کاربران و آلودگی منابع آبی و نیز عدم جمع آوری قوطی های سموم باعث آلودگی محیط زیست و حیوانات شده بود. نمونه ای از موارد مشاهده شده  نشان داده است.

پیشنهـادات

• کشـاورزان محترم قبل از شروع عملیـات سمپاشی اطلاعات لازم در خصوص شرایـط جوی، نوع سم و درصد اختـلاط و نحوه انجـام عملیـات را  از طریق دستورالعمل هـای مـراکز تحقیقـاتی، کمیته پیش آگـاهی سـازمان جهـاد کشـاورزی و سـازمان هواشناسی دریافت نمایند.
• بـا عنـایت به اجباری شدن استـاندارد سازی ماشین های کشـاورزی در کشور، بهره برداران و کشـاورزان می بایست در حین خرید تجهیزات سمپاشی به استاندارد بودن آنها توجه داشته باشند.
• استفاده از روش های سمپاشی نوین به جای سمپاش لانس دار در راستای کاهش مصرف سموم و آب توصیح می شود.
• رعایت اصول زیست محیطی و ایمنی فردی جهت حفظ منابع و توسعه پایدار کشاورزی ضروری می باشد.

نتیجه گیری

• کم هزینه راه حل برای اصلاح سمپـاش های لانس دار، جـایگزینی لانس و افشـانک مقـاوم و استـاندارد یا بوم دستی مجهز به افشانک بادبزنی می باشد.
• استفـاده از افشـانک های سرامیکی با توجه به عمر مفید و مقـاومت به سـایش، در سمپاش های لانس دار و بوم دار پشت تراکتـوری باعث کـاهش مصرف سم و هزینه ها در واحد سطح می شود.
• استفـاده از سمپـاش های میکرونر مجهز به سامـانه هوا کمک در مزارع گندم باعث کـاهش هزینه عملیات داشت و مصرف محلول سم می شود.
• استفاده از لباس ایمنی، ماسک، کلاه ایمنی بهتر کاربران و جلوگیری از آلودگی زیست محیطی، لازم است.