بیماری بوته میری و مرگ ماهیچه در کدوئیان

بـوته میـری مـرگ ماهیـچه در کـدوئیان

بـوته میـری کـدوئـیـان:

بوته میري در واقع یک نام عمومی براي تعدادي از بیماري ها با نشانه هاي مشابه است که گیاهان جوان را مورد تهاجم قرار داده و توسط چند قارچ بیماری زاي خاکزي ایجاد می شود. بیماري بوته میرى جالیز به اسامى محلی سبز خشک، داغ زدگی و آب زدگی در ایران معروف است. بوته میری گیاهان جالیزی یکی از مهمترین بیماری های خیار، انواع خـربزه و هنـدوانه و کـدو بوده کـه از دیر زمان در کـلیه مناطق کـشت این گیـاهان از جمـله خـوزستان، اصفهان، فارس، کرمان، جیرفت، تهران، ورامین، ساوه، کاشان، لرستان، قزوین، همدان، خراسان، بندر عباس، آذربایجان و مازندران شایع بوده است.

عـلائم بیمـاری:

در این بیماری بافت گیاهی بخصوص در ناحیه طوقه فرو رفته می شود. محل این فرورفتگی ابتدا سفت و نمدی می بـاشد و به تدریج نرم می شود. در اثـر این بیمـاری آوند هـای چوبی بخصـوص در نـاحیه ی طـوقه سریعـا تخـریب می گردنـد  و بوته در حالی که کاملا سر حال و شاداب است از بین می رود.

علائم بیماری ابتدا در روی پوست میوه بصورت لکه ای کوچک و فرو رفته به قطر حداکثر یک سانتی متر در قسمتی که میوه در سطح خاک مرطوب قـرار گرفته است ظـاهر می گردد. این لکـه کمی آبکی به رنگ سبز تیره می بـاشد که سپس توسـعه پیدا می کـند و به منطقـه ی وسیعی آبکی و به رنگ قهوه ای مـایل به قرمز بـا بویی نـا مطـبوع تبـدیل می شود. از ویژگی های خـاص این بیماری تاثیر گذاری آنی و سریع آن می بـاشد بطوری که بوته ها بدون اینکه کمترین علائمی از زردی داشته باشند در همان حـالت کاملا سبز و شاداب در مدت کوتـاهی از پای در می آیند. به همین دلیل به این بیماری ( سبز خشک) نیز می گویند.

عوامل ایجاد کننده بیماری:

• قـارچpythium apanidermatum

 قارچ pythium aphanidermatum از عوامل بیمـاری می باشد. قطر ریسه متغیر (3-8 میکرون) می بـاشد. ریسه بدون دیواره عرضی می بـاشد ولی در ریسه دیواره کاذب دیده می شود. ریسه بین سلولی یا درون سلولی می باشد و هیچ مکینه ای تولیـد نمی شـود. تولید مثـل غیر جنسی با تشکیل اسپورانژ در آنهـا با قسمت های میـانی ریسه های رویشی به وجود می آیـد . پس از بلوغ اسپرانژیوم و مساعئ شدن شرایط، محتوایات اسپپرانژیوم توسط لوله ای به داخل حبابی ( وزیکول) منتقل می شود و در آنچه عمل تفکیک صورت و زئوسپورها تشکـیل می شوند. با حرکت و لرزش زئوسپورها حبـاب پـارهو زئوسپورها حباب پاره و زئوسپور ها آزاد می شوند. زئوسپورهـا لوبیایی شکل و دوتاژکی می باشند (یک تاژک پروش جلویی و یک تاژک شلاقی عقبی).

زئوسپور پس از حـرکت تبدیل به کیست شده و در شرایط منـاسب جوانه می زنند. در تولید مثل جنسی اندام جنسی ماده   ( اوگونیوم) کروی و طریق میانی یا انتهایی تشکیل میشوند. بلافاصله پس از تشکیل اوگونیوم، اندام جنسی نر (انتریدیوم) تشکیل میشود. آنتریدیوم به شکل بیضی، استوانه ای یا مثلثی و به صورت انتهایی و یا میانی دیده میشود. اووسپور بسته یه شرایط محیطی پس از دوره استراحت یا به صورت مستقیم با تولید لوله تندشی جوانه زده و تولید میسلیوم می نماید یا با ایجاد حباب تولید زئوسپور می کند. معمولا یک اووسپور کروی در هر اوگونیوم تشکیل شده و محوطه داخل اوگونیوم را پر نمی کند.

• قـارچ phytophthora drechsleri

کلنی این قارچ روی محیط کشت مورد استفاده استفاده در مقایسه با pythium دارای رشد نسبتا کند و دارای حاشیه صاف می باشد. میسلیوم گسترده و عرض ریسه از 10-2 میکرون متغیر است. ریسه های جوان معمولا یکنواخت می باشند و بعد ها گاهی گره دار می شوند. ریسه درون سلولی و بین سلولی همراه با تولید مکینه (دکمه ای، طویل، انگشتی) می باشند. در تولید مثل غیر جنسی تولید اسپورانژ نمـوده که معمولا به شکل گـلابی یا تخـم مرغی، شفـاف یا به رنـگ زرد روشن هستند. اسپرانژیوم ها پاپیل ندارند. اسپرانژیوم معمولا انتهایی و گاهی میانی می باشند. اسپرانژیوفور حامل و تولید کننده اسپرانژیوم ها بوده، ساده یا منشعب هستند انشعابات آنها به صورت زیگزاگی (سیمپودیال) یا مجتمع یا منظم می باشند. در تولید مثل اندام جنسی ماده ( اوگونیــوم) کروي تا بیضوي شکل، معموولا صاف شفاف تا زرد رنگ است و اندام جنسی نر (آنتریدیوم ) بیضی شکل ، گرزي یـا استوانه اي کوتاه می باشد و از طرف پایین (آمفیژن ) به اوگونیوم می چسبد. اوسپور  کروی ، تقریبا بیرنگ تا مایل به زرد بوده ، دیواره صاف دارد و فضای اوگونیوم را تقریبا پر می کند (پلورتیک)

• قـارچ phytophthora capsici

میسلیـوم گـسترده و عرض ریسه از 7-3 میکرون متغیر است. ریسه در ابتدا یکـنواخت است سپس دارایی بر آمدگی های نامنظمی می شود. اسپورانژ دارای اشکال متنـوع کروی، بیضی، لیمویی و گلابی می باشند و معمـولا دارای یک برجستگس (پاپیلا ) گاهی دو و بندرت سه برجستگی بزرگ و نیم کروی در انتها هستنددر تولید مثل جنسی به شکل اوگونیوم کـروی تا بیضی شکل، معمولا صـاف ،شفـاف تا زرد رنگ است و آنتریدی به شکـل بیضی، گرزی یا استوانه ای و گاهی بدون شکـل هندسی، به صورت میانی یا انتهایی دیده می شود و از طرف پایین (آمفیژن) به اوگونیوم می چسبد. اووسپور کروی، تقریبا بی رنگ و دیواره صـاف دارد، و فضای اوگونیوم را کاملا پر می کند. البته در مناطق و بخش های مختلف جهان ممکن است عوامل دیگری نیز وجود داشته باشد ولی بخش عمده بوته میری های ایجاد شده در اکثر نقاط جهان به ویژه آمریکا مربوط به p.capsici می باشد و در بخش های زیادی از ایران هم p.drechleri از همیت بیشتری برخوردار است. در ایران هر سه گونه از روی جالیز در مناطق مختلف از جمله ورامین ،گرمسار و کرج  جدا و بیمار یزایی آنها ثابت شده است.

چـرخه زنـدگی قـارچ:

بیماری بوته میری در تمام  مراحل رشدی گیاه قادر به آلوده کردن گیاه است. شدت بیماری بیشتر به شرایط محیطی به ویژه دما و رطوبت بستگی دارد. شدت حمله بیماری آنقدر که به فـراهم بودن شرایط محیطی وابسته است به حالت رویشی گیاه و قوی یا ضیف بودن بوته ها چندان ربطی ندارد. مهمترین اند اندام مورد حمله طوقه گیـاه است. چنانچه طوقه مورد حمله قرار گـیرد و شرایط مساعد هم فراهم باشد، در ظرف مدت کوتاهی که شاید بتوان  آنرا حتی به 48 ساعت محدود کرد مزرعه را نابود می کند. قارچ های عامل بیماری زمستان را به صورت اووسپور در خاک و بقایای آلوده می گذارنند. در شرایط مناسب اووسپور جوانه زده تولید اسپرانژ می کند. زئوسپور آزاد شده اسپرانژ در سطح میزبـان تبـدیل به کیست شده و با تولید لوله تندشی وارد سلول میزبان می شود.پس از گسترش ریسه در گیاه، قارچ با تولید مثل غیر جنسی آلودگی های ثانویه را ایجاد می کند و باعث گسترش بیماری در سطح گلخانه ( مزرعه) می گردد. آب، خاک، ادوات آلوده و گاهی حشرات ، ناقلین عامل بیماری هستند.

قارچp.aphanidermatum در دمای 5.7 در جه سانتی گراد شروع به رشد کرده و در 42 درجه رشدش متـوقف می شود. قارچ p.drechsleri در دمـای 5.7 تا 5.37 درجه سانتی گـراد قـادر به رشد بوده و دمای بهینه برای رشد 28 تا 32 درجه است. دمای بهینه برای p.capsici  28 تا 32 درجه سانتی گراد است و در 35 درجه قادر به رشد نمی باشد.

مرگ گیـاهچه (damping off)

این بیمـاری انتشار جهـانی دارد و در غالب منـاطق ایران نیز مـوجب پوسیدگی بذر، مرگ و قبل از پـا افتـادگی گیـاهچه، پوسیدگی ریشه، ساقه و پوسیدگی نرم انـدام های ذخیره ای گیاهان مختلف می شود.

علایم بیماری:

علایم بیمـاری بسته به سن گیـاه فرق می کند. اگر بذر گیاه حساسی، در زمین آلوده به پی تیوم، ریزو کتونیا و غیره کـاشته شود جوانه نزده، می پوسد، یا این که جوانه زده گیاهچه آن قبل از خروج از خاک مورد حمله قرار می گیرد و از بین می رود گیاهچه به علت اینکه بـافت استحکـامی آن هنوز کـامل نشده است بسیار حسـاس و مناسب برای نفوذ قـارچ می بـاشد. بنابراین سبز نشدن بذرهـای کـاشته شده، یکی از علائم آلودگی به این بیمـاری می باشد که به این مرحله از بیمـاری pre-emergence damping off  می گویند.

مرگ گیـاهچه ممکن است پس از خروج از خـاک صورت گیرد. در این صورت محـل طوقه و ریشه پوسیده و بسیـار نـازک می شود، به طوری که قسمت نـازک شده تحمل وزن اندام هـوایی گیـاهچه را نخواهد داشت و در نتیجه به زمین افتـاده، می پوسد. این مرحله از بیمـاری post-emergence damping میگویند

در گیاهان مسن تر علائم بیماری به صورت لکه هایی در روی سـاقه ظـاهر می گردند این لکه ها ممکن است بـه هم متصل شده، دور تا دور ساقه را بگیرنـد و ســبب مرگ گیاه شوند. ولی غالبا در ایــن گونه گیاهان ریشه هاى فرعى مورد حمله قرار مـى گیرند و علائم پژمردگى، کوتولگى و یا مرگ در قسـمت هاى هوایى از خود نشـان مى دهنـد. در سال اول کاشت حمله ایــن قــارچ کم اســت، ولی در سال هـاي بعـد خسارت آن زیاد می شود. گاهی اوقات عوامل ساپروفیت به ماهیچه آلوده حمله نموده و باعث پوسیدگی بیشتر می شوند.

.                                            

میوه بسـیارى از گیاهـان نظیر خیار، کلـم، سـیب زمینــى، در موقع حمل یا در انبار مورد حمله قارچ پى تیوم قرار مى گیرند. سـطح خارجى چنیـن میوه هایى از میسیلیوم قارچ پوشانده شـده، سـطح داخلى آنها آبکى مى شوند.

معمولا در اواخرفصل رشد در شرایط نا مساعد قارچ برای بقاء خود گامت نر به نام آنتریدی و گـامت ماده به نـام اگن تولید می کند و آمیزش دو گامت نر و ماده سلول تخم به نام اسپور به وجود می آید. سیکل بیماری پس از زمستانگذرانی قارچ به شکل فوق تکرار می شود.

عامل بیماری:

عامل بیمارى مـرگ گیاهچه قارچ هاى پیتیـوم، فیتوفتورا و بعضـى از قارچ هـاى خاکزى دیگر ماننـد فوزاریـوم، اسـکلرو تیـوم و ریزو کتونیا مى باشـند، ولى غالبا گونه هاى قارچ پیتیـوم عامـل مـرگ گیاهچـه هسـتند که یکى از معروفتریـن گونه هـاى آن pythium debaryanum می باشد.

برخی از روش های کنترل:

– کاشت بذر در خاک ضدعفونی شده و بستر نشاء استریل و تمیز

– ضـدعفونی بذور قبل از کـاشت

– کاهش دفعات آبیارى و کاشت بذر با فاصله مناسب در خاك.

– قرار دادن سینی نشاء بر روي سکو جهت تهویه مناسب

– جلوگیري از انتقال عامل بیماري به گلخانه با رعایت اصول بهداشـتی از جمله وجـود تشتک آهک در ورودي گلخانه جهـت ضدعفونی کفـش

– ضد عفونی خاك با بخار آب داغ یا نورخورشید در روزهاي گرم تابستان

– کنترل رطوبت و دماي گلخانه

– اطمینان از پوسیده بودن کود دامی

– اجتناب از دادن کود ازته به مقدار زیاد در خاك-رعایت تناوب زراعى و آیش گذاشتن زمین